“Тие беа земјата на иднината, изгледаше дека ќе го освојат светот, а потоа дојде до голема несреќа”

Во доцните 80-ти, Јапонците беа побогати од Американците, а денес заработуваат помалку од Британците


Исто како што сега гледаат на растечката економска моќ на Кина, Америка и Европа некогаш на ист начин се плашеа од Јапонија. Меѓутоа, Јапонија што светот ја виде во текот на 1980-тите повеќе не постои: таа со децении се бори со бавна економија, длабок отпор кон промените и тврдоглава приврзаност кон минатото. Населението старее и се намалува. Во доцните 80-ти, Јапонците беа побогати од Американците, а денес заработуваат помалку од Британците. Вака Руперт Вингфилд-Хејс гледа на денешна Јапонија, кој десет години поминал во таа земја како дописник на Би-Би-Си од Токио.

Дури и кога се вселил, вели тој, бил збунет од фактот дека куќите се како автомобили, штом се вселите, вашиот нов дом вреди помалку отколку што сте платиле за него, а откако ќе завршите со 40- годишна отплата, не вреди речиси ништо. Но, она што го воодушеви во исто време беше беспрекорно чистиот и уреден град: „Токио беше бетонска џунгла, но убаво одржувана“, вели тој.

Во годините по Втората светска војна, кога Јапонија доминираше во глобалното производство, парите се вратија назад во земјата, поттикнувајќи бум на недвижности во кој луѓето купуваа сè што ќе им дојде при рака, дури и делови од шума. До средината на 1980-тите, пишува Вингфилд-Хејс, шегата беше дека имотот на Империјалната палата во Токио вреди исто како и цела Калифорнија. Јапонците го нарекуваат „Бабуру Џидаи“ или ера на меурчиња. Потоа во 1991 година меурот пукна. Берзата во Токио падна, а цените на недвижностите паднаа и сè уште не се опоравени.

Огромен јавен долг

Иако Јапонија најчесто се поврзува со екстремна ефикасност, елегантни и брзи возови, чудото на Toyota „навремено“ за производство на лента, во реалноста бирократијата може да биде застрашувачка и огромни суми јавни пари се трошат на сомнителни активности. Како пример за ова, дописникот на Би-Би-Си ги наведува неверојатните капаци на шахтите. Во 1924 година, во блиското езеро на планински град беа пронајдени фосилизирани коски на древен вид слонови, што стана негов симбол. Пред неколку години некој реши да ги замени сите капаци на шахти со нови на кои одозгора ќе има лиена слика од познатиот слон. Сега постои Јапонско здружение за покривање на шахти, кое тврди дека има 6.000 различни дизајни. Тие станаа уметнички дела и можат да се видат низ цела Јапонија, а секоја чини до 900 долари.

„Тоа е показател дека Јапонија заврши со најголем износ на јавен долг во светот. А на растечкиот долг не му помага сè постарото население кое не може да се пензионира поради притисоците врз здравствената заштита и пензиите“, пишува Вингфилд-Хејс. Сето тоа го илустрира еден случај кога имал потреба да ја обнови јапонската возачка дозвола, која вклучувала двочасовно предавање за „безбедност“, задолжително за секој што имал сообраќаен прекршок во последните пет години. Не беше потребно да се разбере предавањето, неколку учесници заспаа, а некои го убиваа времето цртајќи. На прашањето која е целта на ова, еден јапонски колега во канцеларијата одговори: „Тоа е програма за отворање работни места за пензионирани сообраќајни полицајци“.

Населението старее

Третина од Јапонците се постари од 60 години и, со исклучок на Монако, земјата има најстарото население во светот. До 2050 година, може да изгуби една петтина од сегашното население. Сепак, непријателството кон имиграцијата не стивнува. Само околу три отсто од населението на Јапонија е родено во странство, во споредба со 15 отсто во Велика Британија. Децата од двете култури се познати како „хафу“ или половини, пежоративен термин кој е сосема нормален. Меѓу нив има познати личности и спортски икони, како тениската ѕвезда Наоми Осака. Популарната култура ги идолизира како „поубави и поталентирани“, но тоа не значи дека се прифатени.

Реалните плати во земјава не растат 30 години. Приходите на вработените во Јужна Кореја и Тајван ги достигнаа оние во Јапонија, па дури и ги надминаа. Очигледно е дека сите промени се спречени со ригидна хиерархија. Власта ја имаат постарите. Повикувајќи се на угледен академик, дописникот на Би-Би-Си ги наведува особеностите на функционирањето на Јапонија.

Во 1868 година, самураите ги предале своите мечеви, ја отсекле косата, облекле западна облека и марширале во министерствата во Касумигасеки (владината област во централниот дел на Токио) и се уште се таму денес. Плашејќи се од повторување на судбината на Кина во рацете на западните империјалисти, реформаторите потоа ја соборија воената диктатура на шогунатот Токугава и ја поставија Јапонија на патот кон брза индустријализација. И по вториот обид во 1945 година, „големите“ семејства преживеаја. „Оваа претежно машка владејачка класа е дефинирана од национализмот и верувањето дека Јапонија е посебна. Тие не веруваат дека Јапонија беше агресор во војната, туку нејзина жртва“, објаснува тој.

Премиерот е убиен

Убиениот поранешен премиер Шинзо Абе, на пример, беше син на министерот за надворешни работи и внук на вториот премиер Нобусука Киши. Дедото Киши бил член на воената хунта и бил уапсен од Американците како осомничен за воени злосторства. Но, тој успеа да избега и во средината на 1950-тите помогна во основањето на Либерално-демократската партија, која оттогаш владее со Јапонија. Најголемиот економски предизвик на Јапонија е стареењето на населението. Помладите Јапонци имаат сè помалку шанси да бидат во брак или да имаат деца. Само 13 отсто од јапонските менаџери се жени, а помалку од еден од десет е член на парламентот. И покрај се, Британецот по една деценија помината во Токио признава дека Јапонија многу ќе му недостига. Се грижи за својата иднина, но и истакнува дека таа може да послужи како добра лекција за другите. Во ерата на вештачката интелигенција, помалку работници ќе ги поттикнат иновациите, стареењето на јапонските фармери би можело да бидат заменети со интелигентни роботи, а големи површини земја ќе се претворат во дивина. Ако не ги прифати промените, заклучува авторот, Јапонија може да го изгуби она што ја прави толку посебна.