‘ЦРВЕН АЛАРМ’ ЗА ‘СУЛТАНОТ’ – Што ако денес изгуби Реџеп Таип Ердоган !? Светот треба да биде подготвен – еве што ќе се случи со Турција доколку тој падне од тронот
Постојат многу причини зошто западните лидери не го сакаат турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган. За време на неговото 20-годишно владеење, турскиот претседател затвори повеќе новинари и опозициски лидери, жестоко ги разби демонстрантите и лошо управуваше со економијата, а ова се само мал дел од причините.
На надворешнополитичкиот фронт, неприкосновениот моќник ѝ се додворуваше на Русија, започна интервенција во Сирија и го искористи своето право на вето во НАТО за да ја блокира Шведска да се приклучи во клучниот момент за Алијансата – руската инвазија на Украина.
Сепак, и покрај сето ова, постои една причина зошто лидерите на Европската унија може да го пропуштат остарениот „султан“ доколку тој загуби од центристичкиот противкандидат Кемал Киличдароглу. Реџеп Таип Ердоган е на власт, особено кога станува се поавторитарен во последните години, и дозволи на ЕУ да го заобиколи прашањето дали Турција треба да се приклучи на нејзините редови.
За многу европски политичари, Реџеп Таип Ердоган беше корисна политичка алатка за изолација, дозволувајќи му на Брисел легитимно да отфрли каква било сериозна дискусија со Анкара за членството. Неговото сè понеприфатливо однесување додека ги затвора политичките противници и се бори против нормите на владеењето на правото и даде политичка поткрепа на ЕУ да го избегне ова прашање – а промената на режимот може да го промени тоа, како што пишува еминентниот весник Politico.
„Она што го видовме во изминатите години е дека Турција и ЕУ се движат во спротивни насоки“, вели Селим Кунералп, поранешен турски амбасадор во Европската унија и додава: „Турција под Реџеп Таип Ердоган се оддалечи од европските вредности – пристапниот процес е целосно закочен, со што идејата Турција да стане членка на Европската унија повеќе не е веродостојна цел“.
Приказната за односите меѓу ЕУ и Турција датира повеќе од 60 години. Турција уште во 1959 година поднесе барање за приклучување кон Европската економска заедница (ЕЕЗ), претходник на ЕУ, што доведе до потпишување на Договорот од Анкара во 1963 година.
Додека серијата државни удари и економската и политичката нестабилност го ставија на втор план прашањето за интеграцијата на Турција во ЕУ, до 1980-тите години процесот на пристапување повторно се најде на дневен ред. Турција поднесе барање за приклучување кон ЕЕЗ во 1987 година. Една деценија подоцна, таа доби кандидатски статус, а земјата почна да презема значајни чекори за исполнување на критериумите за пристапување.
Во тоа време Реџеп Таип Ердоган дојде на власт. Реформистичкиот лидер на новата Партија на правдата и развојот (АКП) зборуваше за плурализам, демократија и хармонија, па дури и отвори мировни преговори со Курдистанската работничка партија (ПКК).
Тој почна да работи, воведувајќи реформи што ја доближија Турција до исполнување на критериумите на ЕУ, како што е промената на законот за војската за да ја стави под цивилна контрола – иако оваа промена беше пофалена од Европската комисија во тоа време, токму оваа промена ја постави основата за Реџеп Таип Ердоган подоцна да преземе силна контрола над Армијата.
По краткиот „меден месец“, односите на Анкара со Брисел се влошија. Реџеп Таип Ердоган е сè пофрустриран поради бавното темпо на пристапување во ЕУ, а неколку земји-членки јасно ставија до знаење дека повеќе од неволно сакаат да ја примат Турција во европскиот клуб. Оваа дихотомија ја постави сцената за растечки јаз.
Голем број фактори се одговорни за влошување на односите, при што двете страни со прст вперуваат една кон друга.
Одлуката на Брисел да го прифати Кипар за членка во 2004 година е постојан камен на сопнување. Турција го окупира северниот дел на островот од 1974 година, проблем што Никозија сака да го реши пред да се согласи за поблиски врски меѓу ЕУ и Анкара.
Исто така, постои т.н „Ефектот на Саркози“. Имено, тогашниот француски претседател Никола Саркози во 2011 година престојуваше во кратка, петчасовна посета на главниот град на Турција. Случајно џвакајќи мастика при неговото пристигнување во Анкара, неговата порака беше јасна – членството на Турција во ЕУ е неприфатливо за Париз. Повеќе официјални лица изјавија за Politico дека посетата е пресвртница за Реџеп Таип Ердоган.
Во исто време, свртувањето на Реџеп Таип Ердоган кон авторитаризам означи крај на изгледите за членство на земјата во ЕУ. Неговото брутално задушување на протестите во паркот „Гези“ во 2013 година навести уште подраконски одговор на неуспешниот обид за државен удар во 2016 година.
Неговото владеење со железна тупаница беше спротивно на критериумите од Копенхаген, услови кои секоја земја што сака да се приклучи на ЕУ мора да ги исполни, кои вклучуваат гаранции во однос на владеењето на правото, човековите права и заштитата на малцинствата. До 2018 година, на лидерите на ЕУ им беше доста – во изјавата на Европскиот совет отворено беше наведено дека преговорите за пристапување на Турција „западнаа“.
Големото прашање што виси околу односите ЕУ–Турција е дали тоа ќе се промени откако Турците ќе излезат на гласање во недела. Овие избори, за кои претходно се сметаше дека се пораз на Реџеп Таип Ердоган, станаа еден од најголемите тестови во неговата политичка кариера, со анкетите кои покажуваат дека опозицијата, предводена од Кемал Киличдароглу, „му диши во врат“.
Промената на власта веројатно ќе внесе свежина во партнерството меѓу Турција и Западот. Кемал Киличдароглу изјави дека сака да го рестартира процесот на пристапување во Европската унија и дека ќе ја обврзе Турција да ги почитува одлуките на Европскиот суд за човекови права, што претставува уште едно отстапување од политиката на Реџеп Таип Ердоган.
Но, дури и можното ново раководство во Анкара можеби нема да елиминира многу од основните причини за дивергенцијата. „Домашните предизвици ќе останат исти, кој и да е на власт“, вели Галија Линденштраус, виш научен соработник во Институтот за национални безбедносни студии и додава: „Има длабока економска криза, а актуелната Влада нуди секакви популистички мерки за ублажување на актуелната криза пред изборите кои ќе завршат по нив“.
Вашингтон не ја криеше желбата за промена на власта во Турција, многу важна членка на НАТО. Во 2019 година, Џо Бајден, тогаш претседателски кандидат, кажа дека САД треба да ги поддржат турските опозициски лидери да станат и да го поразат Реџеп Таип Ердоган. Идниот американски претседател во интервју тогаш кажа дека Реџеп Таип Ердоган мора да плати цена (за неговиот авторитаризам), а овие коментари ја налутија турската влада.
Галија Линденштраус предвидува „подобра атмосфера“ во односите меѓу Брисел и Анкара доколку Кемал Киличдароглу дојде на власт. Шестпартискиот опозициски блок сигнализираше дека сака да ги обнови односите со ЕУ и дека ќе повлече некои од мерките на Реџеп Таип Ердоган кои беа во спротивност со критериумите од Копенхаген.
