Скутер паркиран пред станбена зграда во Москва не беше ништо необично, бидејќи вакви електрични возила често се користат во руската престолнина со 13 милиони жители. Но, овој скутер – клучен елемент на сложената смртоносна операција – носел експлозивна направа содржана од 100 до 300 грама ТНТ, според руските истражители. Бомбата била поставена во близина на зграда на Рјазански проспект во Москва од страна на таен оперативец по наредба на украинската служба за државна безбедност СБУ.
Скриена камера го сними детонирањето на бомбата пред зори додека генерал-полковник Игор Кирилов , командант на руските сили за радиоактивна, хемиска и биолошка одбрана, ја напушта зградата со својот помошник. Двајцата мажи загинаа во експлозијата, пишува „Фајненшл тајмс“. Тоа беше само последниот атентат во ескалирачката војна меѓу Киев и државните разузнавачки агенции на Москва. И двајцата се наследници на шпионските служби на Советскиот Сојуз, а СБУ е директен наследник на украинскиот огранок на КГБ од советско време.
„Ликвидатори на Русите“
Работејќи зад непријателските линии, овие служби беа насочени кон воени команданти и политичари, саботираа енергетска инфраструктура и железнички системи и користеа тактики за хибридно војување, вклучувајќи сајбер напади и кампањи за дезинформација. На украинска страна, често контроверзната СБУ , чија реформа долго време ја бараа САД и другите сојузници, е мотивирана од внатрешната конкуренција со воената разузнавачка агенција позната како ГУР. СБУ се претвори во, како што рече еден разузнавач, „ликвидатор на Русите“.
Претставник на СБУ потврди дека неговата служба е одговорна за смртта на Кирилов, нарекувајќи го воен злосторник кој наредил употреба на забрането хемиско оружје против украинската војска. „Таков неславен крај ги чека сите оние кои ги убиваат Украинците“, предупреди официјалниот претставник.
СБУ е главно фокусиран на домашната политика, но откако Русија ја нападна Украина во 2014 година, таа дејствува во окупираните територии на Украина и во Русија. Службеникот на разузнавањето ги истакна убиствата на неколку проруски сепаратистички лидери во регионите под контрола на Москва помеѓу 2014 и 2021 година од страна на агенти од Киев.
Друг разузнавач, кој сакаше да остане анонимен, рече дека агентите на СБУ дејствувале во границите на Русија, но дека Русите биле вклучени во саботажа , па дури и атентати. ФСБ во средата објави дека уапсила узбекистански осомничен за убиството на Кирилов.
Борба на повеќе фронтови
СБУ стана клучен инструмент на борбата на Украина против Русија на повеќе фронтови.
– Русија се бори да ги ограничи активностите на СБУ. ФСБ е многу добар во истражувањето на она што веќе се случило, но не многу добро во собирањето разузнавачки информации за тоа што доаѓа. Тоа е различен сет на вештини. За такво нешто е потребна доверба и размена на информации меѓу руските агенции, а нема воопшто – изјави Андреј Солдатов, соработник во Центарот за анализа на европски политики.
Валентин Наливаиченко, член на парламентот кој двапати беше директор на СБУ, вели дека агенцијата собрала многу контраразузнавачки информации и податоци за раководството на руската војска и разузнавање. СБУ најде начини да засади бенки, да ги хакира комуникациите на територијата на непријателот и да ги идентификува ранливостите во разузнавачката мрежа на Москва.
Дел од ефективноста на СБУ произлегува од нејзината големина, резултат на неговото советско наследство. Кога Украина стекна независност во 1991 година, СБУ наследи многу од структурите, ресурсите и одговорностите на КГБ и не беше реструктуирана. Со повеќе од 30.000 вработени и уште повеќе нерегистрирани оперативци, СБУ е многу слична на ФБИ, која има 35.000 агенти – седум пати поголема од големината на британската безбедносна служба МИ5 и повеќе од четири пати поголема од големината на израелскиот Мосад.
„Една од клучните задачи на Службата за безбедност на Украина (СБУ), особено за време на војната, е да се спротивстави на специјалните служби на непријателот“, изјави директорот на СБУ, Васил Маљук за „Фајненшл тајмс“. Маљук одби директно да ги коментира операциите во Русија, но го додаде следново: „Позицијата на СБУ е јасна и недвосмислена: секое злосторство на агресорот мора да се казни“.
Тие ретко земаат заслуги за убиствата
СБУ ретко јавно зема експлицитна заслуга за убиствата. Во август 2022 година, агенцијата постави бомба во автомобилот на рускиот ултра-националистички идеолог Александар Дугин, близок сојузник на рускиот претседател Владимир Путин и застапник на војната во Украина. Но, зад воланот била неговата ќерка Дарја Дугина, која загинала во експлозијата.
Активностите на СБУ често се контроверзни. Агенцијата организираше лажен атентат на дисидент руски новинар во Киев за да ги разоткрие руските убијци – таа ги надгледува истражувачките новинари и активисти кои известуваат за наводна корупција во самата агенција и се соочи со неколку скандали со проневера.
– СБУ има огромна моќ, некои би рекле премногу – рече еден западен дипломат, додавајќи дека агенцијата со години е отпорна на големи реформи, и покрај охрабрувањето на САД и ЕУ.
Специјални врски со ЦИА
Но, среде војната со Русија, западните земји ги игнорираа поплаките и ги зајакнаа врските и споделувањето разузнавачки информации. Агенцијата има развиено особено блиски врски со ЦИА, која инвестираше милиони долари во програми за обука на украинските агенти.
СБУ измина долг пат од крајот на февруари 2014 година, кога беше уништена од поранешниот претседател Виктор Јанукович по револуцијата на Евромајдан. Пред да побегне, Јанукович наредил рација во агенцијата, а неговите оперативци украле клучни државни тајни и го запалиле она што не можеле да го земат.
СБУ претрпе значителни пребегнувања во пролетта и летото истата година кога Русија го анектираше Крим и ја презеде контролата врз градовите во источна Украина.
Како нов директор на СБУ во тоа време, Наливаиченко наследи агенција полна со шпиони лојални на Кремљ. Илјадници агенти се осомничени дека соработувале со непријателот. Следеше чистка, при што властите уапсија голем број нивни агенти и започнаа истраги за предавство. Наливаиченко рече дека Киев довел помлади, патриотски агенти кои биле лојални на Украина. Откако започна руската инвазија, помина речиси еден месец без наслов за оперативците на SBU кои елиминираа руски функционер.
Убиството на Транковски
Во ноември, СБУ ја презеде одговорноста за убиството на Валери Транковски, началник на штабот на 41-та ракетна бригада на Црноморската флота на руската морнарица. Транковски загина во експлозија на автомобил-бомба во окупираниот Крим. Но, има моменти кога заслугите се на воената разузнавачка агенција позната како ГУР. Под надзор на командантот Кирил Буданов, ГУР исто така вршеше тајни операции и атентати далеку подалеку од непријателските линии.
Двете агенции се натпреваруваат, обидувајќи се да го надминат ривалот со атентат на високи функционери или напаѓајќи големи воени цели се подлабоко и подлабоко во Русија. Но, понекогаш тие соработуваат.
Убиството на Кирилов го загрижи рускиот одбранбен естаблишмент. Јуриј Котенок, руски воен известувач, напиша дека украинските тајни служби работат целосно слободно и неказнето во Русија: „Очигледно никој не се сомнева во улогата на Киев, но фактот што непријателот практично отворено се фали со тоа е прилично симптоматичен”.