Новата оска на атомскиот исток: Дали Саудиска Арабија, Емиратите и Иран ќе изградат нуклеарен сојуз?

Иран излезе со изненадувачки предлог земјите од Блискиот Исток да формираат конзорциум кој би збогатувал ураниум во ирански центрифуги. Според Техеран, членови на конзорциумот би можеле да бидат, меѓу другите, Обединетите Арапски Емирати и Саудиска Арабија – главниот арапски противник на Иран.

Целта на предлогот очигледно е да се зачува иранската програма за збогатување ураниум.

Не е познато дали овој предлог го дал иранскиот министер за надворешни работи, Абас Аракчи, за време на тричасовниот состанок со Американците во неделата, но предлогот се дискутира во Техеран и за него известуваат иранските медиуми. По средбата во Оман, Аракчи отпатува за Дубаи, каде што разговараше со министерот за надворешни работи, пишува „Гардијан“.

Обединетите Арапски Емирати веќе имаат нуклеарна централа со четири единици, изградена од Јужна Кореја, но не збогатуваат ураниум како дел од својата нуклеарна програма.

Идејата за формирање на ваков конзорциум претходно ја предложија поранешниот ирански нуклеарен преговарач Сајед Хосеин Мусавиџан и физичарот од Принстон, Франк фон Хипел, а беше спомената и во Билтенот за нуклеарни научници од октомври 2023 година. Сепак, самата идеја е уште постара – Иранците ја споменаа уште во 2007 година.

Според предлогот, Емиратите и Саудиска Арабија би имале удели во конзорциумот и би можеле да користат иранска технологија на иранска почва, евентуално во новоизграден заеднички објект.

За да можат земјите да ги испраќаат своите експерти и научници во Иран, иранската нуклеарна програма би била потранспарентна. Моментално го следат само инспектори на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), на кои Техеран периодично им го ограничува пристапот.

Американскиот преговарач Стив Виткоф првично изјави дека Иранците би можеле да ја задржат можноста за збогатување ураниум, но на многу пониско ниво. Сега САД повикуваат на целосно укинување на тој процес.

Договорот за JCPOA, од кој САД претходно се откажаа, му дозволи на Иран да збогати ураниум до 3,67 проценти, под границата потребна за употреба како нуклеарно гориво. Но, Иран веќе збогати ураниум до 60 проценти. За истражувачки цели, доволни се 40 проценти, додека за нуклеарно оружје базирано на ураниум, потребни се повеќе од 90 проценти.

САД првично очекуваа нов нуклеарен договор со Иран да биде постигнат во рок од два месеци, но сега е јасно дека преговорите ќе траат барем до летото – ако воопшто не пропаднат.

Иран, исто така, се подготвува за можен конфликт. На 12 мај, за време на инспекцијата на воените објекти на југот на земјата, началникот на иранскиот Генералштаб, Мохамед Багери, им нареди на командантите да подготват нов оперативен план за островите Назеат во Ормутскиот теснец. Според Институтот за проучување на војната, во тек се планови за зајакнување на системите за воздушна одбрана, како и за распоредување на ракетни и беспилотни летала. Морски мини, балистички ракети, противбродски ракети и брзи чамци веќе се префрлени на островите.

На 13 мај, иранските медиуми објавија снимка од американскиот носач на авиони „УСС Двајт Д. Ајзенхауер“, заробен од ирански дрон и споменаа изградба на ново подводно засолниште за дронови во покраината Хормузган. Нивната цел би била американската морнарица.

Иран реагира и на зборовите на Виткоф дека „доколку не се постигне договор, постојат други начини за „решавање“ на иранската нуклеарна програма“.