Астрономите во Австралија откриле необичен радио сигнал кон средината на јуни, објави CNN. На почетокот, истражувачите мислеле дека откриле нешто необично.
„Бевме толку возбудени, мислевме дека откривме непознат објект во близина на Земјата“, рече Кленси Џејмс, вонреден професор на Институтот за радиоастрономија Куртин на Универзитетот Куртин во Западна Австралија. Податоците што ги проучувале Џејмс и неговиот тим доаѓаат од радиотелескопот ASKAP – низа од 36 антени високи околу три ката, лоцирани на територијата на народот Ваџари Јамаџи. Телескопот обично се користи за пребарување на таканаречени „брзи радио бранови“ (FRB) – бранови на енергија што доаѓаат од далечни галаксии.
„Ова се неверојатно моќни радио бранови кои траат околу милисекунда“, рече Џејмс.
,,Не знаеме точно што ги произведува и се обидуваме да го откриеме тоа, бидејќи тие ги побиваат познатите закони на физиката, толку се силни. Исто така, се обидуваме да ги користиме за да ја проучиме дистрибуцијата на материјата во универзумот.“
Научниците веруваат дека ваквите пламени може да доаѓаат од магнетари – екстремно густи остатоци од мртви ѕвезди со силни магнетни полиња. „Магнетарите се апсолутно луди“, рече Џејмс. „Тие се најекстремните нешта што постојат во универзумот пред нешто да стане црна дупка“.
Но, сигналот што го снимија дошол многу блиску до Земјата – толку блиску што не можел да биде астрономски објект. „Успеавме да пресметаме дека пристигнал од околу 4.500 километри оддалеченост. И совршено се совпадна со локацијата на стар сателит наречен Реле 2. Постојат бази на податоци каде што можете да проверите каде се наоѓа сателитот, а ниту еден од другите не бил во близина“, објасни Џејмс.
Краток спој по една деценија тишина
Во 1964 година, НАСА го лансираше Релеј 2, експериментален комуникациски сателит. Тоа беше подобрен модел во споредба со Релеј 1, кој се користеше за пренос на сигнали помеѓу САД и Европа и за емитување на Олимписките игри во Токио во 1964 година.
Три години по лансирањето, „Реле 2“ ја заврши својата мисија – двата главни инструменти откажаа и оттогаш бесцелно орбитира околу Земјата како вселенски отпад. Но, на 13 јуни 2025 година, Џејмс и неговиот тим го поврзаа тој стар сателит со чуден сигнал што го детектирале.
Може ли „мртов“ сателит одеднаш да оживее по повеќе од половина век тишина?
За да се обидат да одговорат на тоа прашање, астрономите напишаа научен труд што ќе биде објавен во „The Astrophysical Journal Letters“. Тие сфатија дека изворот не е некоја галактичка аномалија кога забележаа дека сликата генерирана од телескопот е заматена.
„Причината зошто добивме заматена слика беше затоа што изворот беше во блиското поле на антената – во рамките на десетици илјади километри“, рече Џејмс. „Кога изворот е толку блиску, на сигналот му треба малку подолго време да стигне до надворешните антени и создава закривен бранов фронт, за разлика од прав бран кога доаѓа од далеку.“
За да ја изострат сликата, научниците ги исклучиле податоците од надворешните антени и го анализирале само внатрешниот дел од телескопот.
„На почетокот сигналот изгледаше прилично слаб. Но, како што зумиравме, стануваше сè посилен и посилен. Целиот сигнал траеше околу 30 наносекунди, а најсилниот дел беше само три наносекунди, што е токму на границата на она што нашиот инструмент може да го сними“, рече Џејмс. „Сигналот беше околу 2.000 до 3.000 пати посилен од сè друго што сме го детектирале – најсветлата работа на небото.“
Искра во вселената
Научниците веруваат дека најверојатната причина за блесокот е натрупување на статички електрицитет на металната површина на сателитот кој одеднаш се испразнил. „Електроните се натрупуваат на површината на вселенското летало. Полека создава електричен полнеж сè додека не се случи краток спој, а потоа одеднаш се појавува искра“, објасни Џејмс.
Друга, помалку веројатна можност е микрометеорит – вселенска карпа со дијаметар од само еден милиметар – да го погоди сателитот. „Ако микрометеорит удри во вселенско летало со брзина од 20 километри во секунда, добиените остатоци можат да се претворат во плазма – густ, топол гас“, рече Џејмс. „А таа плазма може да емитува краток радио бран“.
Но, за да се случи такво сценарио, би требало да се спојат неколку фактори. „Знаеме дека електростатските празнења всушност можат да бидат доста чести“, рече Џејмс. „Тие не се опасни за луѓето, но можат да ги оштетат вселенските летала.“
Нова закана за набљудувањата од вселената
Бидејќи ваквите феномени се тешки за откривање, Џејмс верува дека овој настан покажува како радиотелескопите можат да детектираат необични дефекти на сателитите – и тоа со помош на многу поевтини уреди од големите низи на антени како ASKAP. Тој, исто така, претпоставува дека постарите сателити како Relay 2 може да бидат направени од материјали кои се посклони кон создавање статички полнеж.
Но, фактот дека сателитите можат да произведат радио бранови што се мешаат во астрономските набљудувања претставува сериозен предизвик – и дополнително го комплицира проблемот со вселенскиот отпад. Од почетокот на вселенската ера, речиси 22.000 сателити се лансирани во орбитата, а нешто повеќе од половина од нив сè уште се функционални.
Многу неуспешни сателити се урнале со текот на годините, создавајќи облаци од остатоци што се движат со брзина до 18.000 милји на час. „Се обидуваме да детектираме наносекундни блесоци од вселената, и ако сателитите можат да ги произведат, тогаш ќе мора да бидеме многу внимателни“, рече Џејмс. „Како што повеќе сателити се ставаат во орбитата, ваквите експерименти ќе стануваат сè потешки и потешки.“