Во 1951 година, Соединетите Американски Држави потпишаа договор со Данска, во кој тие се обврзаа да го заштитат Гренланд од потенцијални напади.
74 години подоцна, заканата од напад на Гренланд доаѓа токму од Америка.
Оваа недела новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп ја шокираше Европа со одбивањето да ја исклучи употребата на воена сила за анексија на најголемиот остров во светот, автономна територија со население од 57.000 жители, која е дел од Кралството Данска.
Трамп, кој постојано изразуваше идеи за преземање на Канада и Панамскиот канал од страна на САД, долго време го насочуваше вниманието кон Гренланд – стратешки важен остров богат со минерали и нафта, пишува Index.hr.
Иако не е спорно која земја би победила во евентуален конфликт, Данска може да има поголеми шанси доколку се обрати до адвокатите. Копенхаген може да побара помош од ЕУ за заштита на Гренланд, да се повика на заедничките одбранбени одредби на НАТО против напад од најголемата членка на алијансата или да ги разгледа обврските на САД според договорот од 1951 година.
САД имаат најголем буџет за одбрана во светот. Само минатата година тие потрошиле 948 милијарди долари за одбрана. Вооружените сили на САД брои 1,3 милиони војници, а некои веќе се стационирани на Гренланд. Од друга страна, Данска лани потрошила 9,9 милијарди долари за одбрана, има само 17.000 војници, а најголемиот дел од тешката опрема за копнена војна е донирана на Украина.
Ако Трамп ја изврши својата закана и го анектира Гренланд со сила, „тоа би била најкратката војна во светот. Гренланд нема одбранбен капацитет. Американците веќе се одговорни“, рече Улрик Прам Гад, висок истражувач во данскиот Институт за меѓународни студии.
Некои бродови на данската крајбрежна стража повремено пловат во водите на југоисточниот дел на Гренланд, но според данскиот печат, софтверот потребен за таргетирање и употреба на оружјето на тие бродови никогаш не бил купен или инсталиран, додаде тој.
Прам Гад рече дека е збунет од намерите на Трамп. „Дали е тоа вербален испад? Или таканаречена закана дипломатија меѓу сојузниците? Всушност, не знаеме, но се чини дека овој начин на работа ќе ја одбележи неговата администрација во следните четири години.
Од релаксација до грижа
Највисоките функционери, вклучувајќи го данскиот министер за надворешни работи Ларс Леке Расмусен и американскиот колега во заминување, Ентони Блинкен, првично ги отфрлија коментарите на Трамп.
Сепак, данската премиерка Мете Фредериксен свика средба со партиските лидери за да се разговара за ова прашање, додека Расмусен ја ревидира својата првична реакција.
„Ние го сфаќаме ова многу сериозно, но немаме амбиција да ескалираме војна на зборови со идниот претседател на САД“, рече тој.
Гренланд не може да се одбрани од инвазија
Според договорот од 1951 година, САД ветија дека ќе го бранат Гренланд од каков било напад, имајќи предвид дека данските вооружени сили не беа во можност сами да го одбранат огромниот арктички остров.
„Данска беше многу свесна дека не може сама да го брани Гренланд против никого“, вели Кристијан Себи Кристенсен, виш истражувач во Центарот за воени студии на Универзитетот во Копенхаген. Ако Трамп навистина ја зазеде територијата со сила, „прашањето е: против кого (Американците) би се бореле? Против нивната сопствена армија? Таа веќе е таму“, додаде тој.
Иако САД значително го намалија своето воено присуство на островот по Студената војна, радарска станица за рано предупредување сè уште работи во базата Питуфик во северозападниот дел на Гренланд. Тоа е клучен систем што може да детектира авиони и балистички ракети, вклучително и потенцијални руски нуклеарни ICBM.
Што прави данската армија на Гренланд?
Во меѓувреме, данските вооружени сили не се опремени или обучени за одбрана од американската инвазија. Нивните активности се „насочени кон помирни воени задачи“, објасни Себи Кристенсен, додавајќи дека Данците редовно патролираат со авиони и бродови во водите на Гренланд.
Во декември минатата година, данскиот министер за одбрана Троелс Лунд Поулсен најави нов одбранбен пакет вреден „неколку десетици милијарди“ круни, кој ќе финансира купување на две беспилотни летала со долг дострел, два патролни брода и опрема за санки за кучиња.
Парите ќе бидат искористени и за ангажирање дополнителен персонал во Арктичкиот команден центар во главниот град на Гренланд, Нук, и за модернизирање на аеродромот Кангерлусуак за сместување на борбени авиони Ф-35.
„Првата идеја на Трамп за купување на Гренланд беше дел од американската стратегија“
Овој притисок на САД е поттикнат од барањата за поголеми инвестиции во надзорот на Гренланд, вклучувајќи ги и барањата на Трамп за време на неговиот прв мандат, објасни Марк Јакобсен, професор на Кралскиот дански воен колеџ.
Кога Трамп првпат ја изнесе идејата за купување на Гренланд во 2019 година, „тоа беше дел од американската стратегија да се натера Данска да троши повеќе пари за одбрана на Гренланд“, рече тој.
Иако данските вооружени сили се значително помали од американските, Копенхаген сериозно ја сфати потребата за зајакнување на одбраната по почетокот на војната во Украина.
Данска одвои 2,37 отсто од својот БДП за одбраната минатата година – над целта на НАТО од 2 отсто – и планира натамошни зголемувања. Нејзините воздухопловни сили ја заменуваат својата застарена флота од Ф-16 со модерни борбени авиони Ф-35 и моментално работи на набавка на систем за противвоздушна одбрана.