Претседателот на Европскиот совет, Антонио Коста, рече дека одобрувањето од страна на амбасадорите е „важен чекор кон посилна Европа“.
Амбасадорите на земјите-членки на Европската Унија во среда одобрија инструмент за заем од 150 милијарди евра за зголемување на производството на одбраната низ целиот блок, поставувајќи европски преференцијал од 65-35 проценти.
SAFE, кој Комисијата го предложи преку правен инструмент што ѝ овозможува да го заобиколи гласањето на европските пратеници, сè уште бара формално одобрување од земјите-членки, што се очекува да се случи на 27 мај.
„Еуроњуз“ ги сумираше главните работи за оваа европска иницијатива.
Европска преференција
Амбасадорите на земјите-членки застанаа зад предлогот на Комисијата, според кој, за да се квалификуваат за средства од ЕУ, најмалку 65 проценти од вредноста на системот за оружје што се купува мора да биде произведен во земја-членка на ЕУ, Украина или во земја од Европската економска зона/Европската асоцијација за слободна трговија. Останатите 35 проценти би можеле да дојдат од која било земја од третиот свет.
Но, некои трети земји би можеле да напредуваат и да учествуваат до 65 проценти. За ова, тие мора да имаат постоечко партнерство за безбедност и одбрана (SDP) со блокот, што е предуслов за склучување на втор билатерален договор што ќе им овозможи пристап до оваа специфична програма.
ЕУ има седум такви ПДП со Норвешка, Молдавија, Јужна Кореја, Јапонија, Албанија, Северна Македонија и, од оваа недела, со Обединетото Кралство.
Авторитет за дизајн
Но, ЕУ сака и некаков вид контрола врз компонентите и софтверот што ќе доаѓаат од странство, осигурувајќи дека домашните компании имаат авторитет за дизајн врз нив.
Ова е направено за да се осигури дека третите земји не можат да ја блокираат употребата, на пример преку прекинувач за убивање, или повторно да го извезат целиот систем на оружје.
Која е целта?
ЕУ сака да може да се брани, дури и ако е само потребно, од агресор во наредните години и за таа цел признава дека мора значително да ги зголеми трошоците за одбрана и да го зајакне домашното производство.
Ова е така бидејќи руската војна во Украина ги разоткри слабостите и зависностите на европската одбранбена индустриска база, додека враќањето на Доналд Трамп во Белата куќа фрли сомнеж врз долгорочната воена поддршка на САД.
Традиционално, па дури и денес, Вашингтон е главен снабдувач на европската безбедност, објавува „Телеграф“.
Американскиот претседател долго време ги критикуваше европските сојузници во НАТО дека не трошат доволно и посочи дека САД би можеле да одлучат да не им помагаат на сојузниците кои не трошат до одредено ниво или би можеле да ги повлечат трупите и опремата од европска територија.
Исто така, се зголемуваат стравувањата дека воената помош на Вашингтон за Украина би можела да биде повлечена, оставајќи ги Европејците сами да го носат товарот.
Планот на Комисијата „Подготвеност 2030“, чиј клучен столб е SAFE, има за цел брзо зголемување на нарачките, обезбедување на синџирите на снабдување и зајакнување на производствените линии преку охрабрување на земјите-членки да ги здружат набавките во неколку капацитети што се сметаат за приоритет.
Тука спаѓаат муниција, беспилотни летала и системи против беспилотни летала, воздушна одбрана, воена мобилност и електронско војување, меѓу другото.
Како ќе функционираат БЕЗБЕДНИТЕ плаќања?
Доколку министрите го одобрат договорот поддржан од амбасадорите на Советот за општи работи на 27 мај, земјите-членки потоа ќе имаат два месеци да ги подготват проектите за кои сакаат финансирање од ЕУ.
За да се квалификува, секој проект мора да вклучува најмалку две земји. Комисијата ќе има до четири месеци да ги анализира. Доколку одговорот на Комисијата е позитивен, на земјите-членки ќе им биде дозволено да побараат доделување на почетен пакет до 15 проценти од вкупните проценети трошоци.
Потоа тие ќе мора да ја известуваат Комисијата за развојот на проектот на секои шест месеци, што би можело да доведе и до дополнителни распределби на средства. Конечното одобрување за распределба може да се направи до 31 декември 2030 година.
Важно е да се напомене дека иако земјите кои не се членки на ЕУ можат да учествуваат во заеднички набавки, тие нема да можат да имаат корист од заемите.
Зошто да користите SAFE?
Комисијата има кредитен рејтинг ААА од повеќето големи агенции за рејтинг, вклучувајќи ги Fitch Ratings, Moody’s и Scope.
Затоа, позајмувањето од Комисијата, која ги обезбедува овие средства од пазарот, може да биде поевтино за некои земји-членки отколку обезбедувањето на самите средства. SAFE ќе понуди и долгорочни кредити, со максимален рок од 45 години и 10-годишен грејс период за отплата на главницата.
Кредитите ќе бидат поддржани од буџетот на ЕУ, што значи дека земјите-членки нема да мора да издвојуваат дополнителни пари ако трошоците за отплата на кредитот се зголемат, како што се случи со програмата за закрепнување по Ковид-19 поради зголемувањето на каматните стапки, предизвикани од ударот на пандемијата врз глобалната економија и војната на Русија во Украина.
Дополнителна предност на користењето на SAFE е тоа што земјите-членки нема да мора да плаќаат данок на додадена вредност (ДДВ) за купувања.
Кој може да го користи?
Пет земји-членки имаат рејтинг ААА, вклучувајќи ги Данска, Германија, Луксембург, Холандија и Шведска. Некои дури немаат ни рејтинг А, како Бугарија, Грција, Унгарија, Италија. Повеќето се во средината.
Латвија, која има рејтинг А, веќе посочи дека сака да го користи SAFE за финансирање на зголемените трошоци за одбрана. Оваа мала балтичка држава планира да издвои 3,65 проценти од својот бруто домашен производ за трошоци за одбрана оваа година, зголемувајќи го бројот на 4 проценти следната година.
Нил Ричмонд, министерот за одбрана на Ирска, воено неутрална земја со рејтинг АА, изјави во вторникот дека земјата ќе го гледа ова „апсолутно како начин за побрзо купување повеќе опрема“ или за можностите што ги нуди „кога станува збор за ослободување од ДДВ“, но дека „веројатно нема да ѝ треба процесот SAFE за пристап до средствата“.
Можен показател за интерес е употребата на националната клаузула за исклучување – другиот финансиски столб од планот на Комисијата за одбрана „Подготвеност 2030“. Четиринаесет земји-членки побараа дозвола да отстапат од фискалните правила на блокот за да ги зголемат трошоците за одбрана, што Комисијата го смета за успех.
Меѓу нив се Белгија, Бугарија, Данска, Естонија, Финска, Германија, Грција, Унгарија, Латвија, Литванија, Полска, Португалија, Словачка и Словенија.
Исто така, фактот дека некои земји може да одлучат да земат заеми од SAFE не за да ги зајакнат своите залихи, туку за да испратат поголема воена поддршка на Украина, би можел да го зголеми интересот кај земјите-членки каде што зголеменото одбранбено производство и вооружувањето можат да бидат политички чувствителни прашања.