Во човечката историја имало многу случаи на контакт помеѓу две различни популации, особено во последните неколку илјади години поради големите миграции што произлегле од освојувањето, колонизацијата и глобализацијата.
За време на овие средби, луѓето не само што разменувале генетски материјал, туку и културни елементи.
Кога различни популации комуницираат, тие можат да позајмуваат технологии, верувања, ритуали, а исто така, клучно за ова истражување, аспекти на јазикот, објавува „Neuroscience News“.
Звуци, зборови или граматички обрасци можат да се разменуваат од еден јазик на друг. На пример, англискиот јазик го позајмил зборот „sausage“ од францускиот јазик по норманското освојување, додека францускиот јазик подоцна го позајмил зборот „sandwich“ од англискиот јазик.
Сепак, проучувањето на овие јазични размени може да биде предизвикувачко поради ограничениот историски запис за човечки контакт, особено на глобално ниво. Како резултат на тоа, нашето разбирање за тоа како јазиците еволуирале со текот на времето преку такви интеракции останува нецелосно.
За да го решат овој јаз, истражувачите сега се свртуваат кон генетиката, која зачувува запис за контактите со предците.
Во нова студија, објавена на серверот bioRxiv , истражувачка група од Универзитетот во Цирих за прв пат користи генетски докази за историско мешање меѓу популациите за да ги истражи ефектите од контактот врз јазикот и да открие системски обрасци на промена на јазикот.
Генетски податоци
„Користејќи генетски податоци како замена за минат контакт со луѓе, успеавме да го заобиколиме проблемот со недостасувачките историски записи и откривме над 125 споредливи случаи на контакт низ целиот свет“, вели Ана Граф, главен автор на студијата и лингвист на Универзитетот во Цирих.
Мултидисциплинарен истражувачки тим комбинираше генетски податоци од над 4.700 лица од 558 популации со две големи лингвистички бази на податоци што каталогизираат граматички, фонолошки и лексички карактеристики на илјадници јазици.
Тие откриле дека во случаи на генетски контакт, постои зголемена веројатност за 4 до 9% за лингвистичко споделување на неповрзани јазици.
– Ова отвора нови начини за разбирање како јазиците се развиваат преку човечка интеракција – рече Графова.
– Она што најмногу нè изненади е тоа што без разлика каде во светот популациите доаѓаат во контакт, нивните јазици стануваат послични до исклучително конзистентен степен. Генетскиот контакт може да вклучува популации од различни континенти, на пример во неодамнешните колонијални ситуации, или популации од истиот континент, на пример за време на античките неолитски миграции. „Нашите резултати покажуваат дека јазиците се слично погодени од контактот, без оглед на неговиот географски и социјален обем, покажувајќи конзистентни врски помеѓу историјата на населението и промената на јазикот“, рече Кјара Барбиери, виш автор и популациски генетичар на Универзитетот во Каљари.
Јазична динамика
Сепак, иако стапките се слични, специфичните карактеристики зад нив значително се разликуваат. Иако некои елементи како што се редоследот на зборовите или согласките се полесни за пренесување од другите карактеристики на граматиката или гласот, истражувачкиот тим не пронајде конзистентни принципи на позајмливост.
Ова ги доведува во прашање долгогодишните претпоставки за тоа што ја прави јазичната карактеристика повеќе или помалку заемлива. Ова укажува дека социјалната динамика на контактот, како што се нерамнотежата на моќта, престижот и групниот идентитет, лесно ги надминуваат сите ограничувања што претходно се сметаа за игра кога луѓето учат нов јазик и почнуваат да позајмуваат од него, објаснува Балтазар Бикел, виш автор и директор на NCCR Evolving Language.
Во некои случаи, тимот дури открил и спротивно на позајмувањето: карактеристиките станале помалку слични по контактот. Овој феномен се јавува кога групите ги нагласуваат јазичните разлики за да потврдат различни идентитети.
Иако контактот обично ги прави јазиците конвергентни, понекогаш ги прави и дивергентни. Нашите резултати сугерираат дека и конвергенцијата и дивергенцијата се дел од глобалната приказна за еволуцијата на јазиците – рече Графова.
Овие откритија фрлаат нова светлина врз тоа како ја разбираме историјата на светските јазици и што може да се случи во иднина. Контактот меѓу популациите долго време се поврзува со губењето на јазиците, но оваа студија покажува дека тој може да ги еродира и подлабоките слоеви на јазичната разновидност.
Во нашиот сè поглобализиран свет и во услови на климатска криза, проширувањето на користењето на земјиштето и демографските промени можат дополнително да ги интензивираат овие процеси, фрагментирајќи го лингвистичкиот запис на човечкото минато.