Дали Обединетите нации, во својата сегашна форма, го достигнаа својот крај како организација? Ова е прашање што често се поставува во светските медиуми од Запад до Исток.
Немоќта на Обединетите нации, првенствено осврнувајќи се на Советот за безбедност како најважно тело, е особено очигледна во последниве години.
Два главни примери се руската агресија врз Украина и израелското чистење на Појасот Газа.
Генералното собрание на ОН ја осуди руската агресија, но Русија го користи правото на вето во Советот за безбедност, па затоа нема санкции ниту колективна акција.
Советот за безбедност не може да донесе заедничка одлука ниту во врска со Појасот Газа, бидејќи САД редовно го користат своето вето во корист на Израел.
Од друга страна, резолуциите на Генералното собрание имаат морална тежина, но не се обврзувачки.
Области на активност
ООН е сè уште важна во некои области – кога станува збор за хуманитарна помош (УНИЦЕФ, УНХЦР, СПП), помош за развој (УНДП), глобално јавно здравје (СЗО) и меѓународно право и норми (Меѓународен суд на правдата, човекови права).
Џон Болтон, поранешниот амбасадор на САД во ОН, тврди дека Обединетите нации, какви што биле замислени при нивното основање, едноставно повеќе не постојат.
„Ако срушите десет ката од зграда на Ист Ривер, ништо нема да се промени, а не сум сигурен дека многу луѓе воопшто ќе забележат“, рече Болтон.
Стјуарт Патрик од Карнегиевата фондација за меѓународен мир, во својот труд за потребата од промена на моделот во кој функционираат ОН, наведува неколку причини за итни реформи.
Првиот е застареност. Советот за безбедност е сè уште структуриран според моделот по Втората светска војна, со пет постојани членки кои имаат право на вето. Иако бројот на членки на ОН драматично се зголеми од тогаш (од 51 на 193), составот на Советот не се промени, што доведе до растечко чувство на нелегитимност и неефикасност.
Патрик предупредува дека реформите се тешки бидејќи формалното изменување на Повелбата на ОН бара согласност од сите членови на Советот за безбедност плус двотретинско мнозинство во Генералното собрание. Но, без оваа реформа, забележува тој, ефикасноста и легитимитетот на Советот ќе продолжат да се влошуваат.
Реформи
Главните реформи предложени од експертите на фондацијата се:
1. Проширување на постојаното членство во Советот за безбедност.
Земјите од Г4 (Германија, Јапонија, Индија, Бразил) долго време бараат постојани места, Африка бара најмалку 2 постојани места (често се споменуваат Нигерија, Јужна Африка, Египет).
2. Ограничување на правото на вето
Целосно укинување на ветото не е реално бидејќи членовите на Советот за безбедност никогаш нема да го прифатат, но треба да се предвиди дека ветото не може да се користи за масовни злосторства (геноцид, воени злосторства, злосторства против човештвото) и дека треба да се воведе „колективно вето“ – на пример, дека се потребни најмалку 2 или 3 постојани членки за да се блокира одлуката, а не само една.
3. Повеќе непостојани членови
Моментално има 10, избрани на 2 години. Се даваат предлози за зголемување на овој број на 15 или 20 за да се постигне поголема географска застапеност.
Тие, исто така, предлагаат пошироки реформи на ОН надвор од Советот за безбедност. Ова вклучува финансиска реформа, намалување на зависноста од главните донатори и воведување други извори на финансирање.
Агенциите на ОН треба да бидат помалку бирократски, платите треба да бидат поврзани со резултатите. Вклученоста на граѓанското општество и приватниот сектор во донесувањето одлуки за климатските промени, дигиталната безбедност и миграцијата е исто така неопходна.
Никој не е задоволен
Оние кои работат во ОН се исто така свесни за потребата од промени.
Ричард Гован, директор на Меѓународната кризна група на ОН, изјави пред Генералното собрание на ОН: „Војните во Газа и Украина ќе бидат главните кризни точки во фокусот на Генералното собрание. Не мислам дека е веројатно да видиме каков било напредок по кое било од овие прашања.“
Денес е тешко да се најде влијателен политичар од која било моќна земја кој е задоволен од работата на ООН.
Руските претставници главно ја користат ОН како платформа за промовирање на своите ставови, честопати критикувајќи ја организацијата за неефикасност, пристрасност или неможност за решавање на конфликтите во согласност со руските интереси. Тие особено ги истакнуваат проблемите во Советот за безбедност, каде што го користат правото на вето, но исто така предупредуваат на доминацијата на Западот.
Кинеските претставници ја сметаат ОН за важен, но несовршен механизам кој бара реформи за да биде пофер и поефикасен. Тие ја критикуваат западната доминација и се залагаат за поголема улога на земјите во развој, а во исто време ја користат ОН како платформа за промовирање на нивните геополитички позиции.
Американските претставници ја поддржуваат улогата на ОН во одредени области, како што се хуманитарната помош и борбата против криминалот, но инсистираат на реформи за намалување на перцепцијата за „глобалистичките“ иницијативи и усогласување на нејзините активности со интересите на САД. Во согласност со политиките на претседателот Трамп, тие се стремат да ја намалат финансиската зависност од САД и да го зголемат финансирањето за сите членки.
Многу вработени
Иако губи влијание, ОН не губи вработени. Моментално, околу 37.000 постојани вработени (администратори, аналитичари, адвокати, преведувачи итн.) се вработени во Њујорк и канцеларии низ целиот свет.
Организации како што се УНИЦЕФ, УНДП, УНХЦР, СЗО, СПФ, УНЕСКО имаат свои мрежи на вработени, а вкупно има околу 80.000 – 90.000 цивилни вработени кои работат во целиот систем на Обединетите нации.
Според податоците од самите Обединети нации, моментално има околу 66.000 луѓе во 11 активни мировни мисии, од кои 53.000 се војници, 7.000 се полицајци и околу 6.000 се цивилен персонал.
Антонио Гутереш, генерален секретар на Обединетите нации, свесен за губењето на важноста на ОН, се обиде со неколку иницијативи – „Нашиот заеднички план“, „Идниот самит“ и „Реформа на ОН80“ – да пронајде модел за успешно функционирање на Обединетите нации во иднина.
Резултатите од сите овие иницијативи се практично занемарливи. Во заклучокот за имплементацијата се нагласува дека ќе бидат потребни зголемена политичка волја, финансиски инвестиции и меѓународна соработка за да се постигнат посакуваните резултати.
Ништо од тоа не е на повидок во моментов.