Раскинувањето на односите меѓу Русија и Азербејџан се случи во низа брзи и драматични потези. Започна минатиот месец во Екатеринбург, Русија, каде што седум азербејџански државјани беа уапсени како дел од истрагата за убиства од мафија пред 25 години. За неколку дена, двајца осомничени, двајцата етнички Азербејџанци, починаа во притвор. Другите се појавија на суд со видливи модринки и траги од насилство
Азербејџан реагираше жестоко: руските културни настани беа откажани, канцеларијата на руската државна агенција „Спутник“ во Баку беше претресена, а група руски ИТ експерти беа уапсени под обвинение за трговија со дрога и киберкриминал. Потоа следеше закана на руската државна телевизија дека „Баку може да падне за три дена“, што потсетуваше на реториката што ѝ претходеше на руската инвазија на Украина во 2022 година.
Алиев сака да ја исклучи Русија и да преземе контрола врз важен коридор
Војната изгледа малку веројатна. Но, конфликтот е вистински и сериозен проблем за Москва, бидејќи Ерменија, која водеше низа крвави војни со Азербејџан во последните 30 години, сега се приближува кон својот долгогодишен непријател во обид да ја истисне Русија од Јужен Кавказ. Азербејџанскиот претседател Илхам Алиев се сретна со ерменскиот премиер Николај Пашинјан на 10 јули.
Тие разговараа за Коридорот Зангезур, планирана транспортна врска што би го поврзала Азербејџан со енклавата Нахчиван преку јужна Ерменија.
Овој коридор би го исполнил пантурскиот сон за физичко поврзување на Азербејџан со Турција и би станал дел од пошироката трговска рута „Среден коридор“ од Кина и Централна Азија до Европа. Според договорот за прекин на огнот од 2020 година, коридорот требаше да биде под надзор на руската Федерална служба за безбедност (ФСБ). Но, тоа сега е под знак прашалник бидејќи Алиев сака да ја исклучи Русија од договорот и да преземе целосна контрола.
„Тоа е последниот голем адут на Русија во регионот“
„Тоа е последното големо средство на Русија во регионот“, рече Нил Мелвин, директор за меѓународна безбедност во лондонскиот тинк-тенк РУСИ. „Им дава контрола врз трговските патишта и влијание врз двете земји. Губењето на таа позиција би бил сериозен удар.“ Иако разговорите од 10 јули не успеаја да доведат до конкретни договори, динамиката се менува.
Пашинјан го посети Ердоган
Минатиот месец, Пашинјан го посети турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган во Истанбул, што беше важен состанок бидејќи Ерменија и Турција немаат формални дипломатски односи. Ердоган по состанокот изјави дека Ерменија сега покажува „пофлексибилен пристап“ кон коридорот Зангезур и покрај тоа што претходно се спротивставуваше на него.
Во меѓувреме, западните земји предлагаат коридорот да се стави под неутрален меѓународен надзор, како на пример од швајцарски или американски компании, што целосно би ја исклучило Русија.
Ерменија, исто така, ги залади односите со Москва, особено откако руските мировници се повлекоа за време на молскавичната офанзива на Азербејџан за преземање на Нагорно-Карабах во 2023 година. Речиси сите Ерменци во регионот избегаа, а Азербејџан е обвинет за етничко чистење.
Голем пад на поддршката поради пресвртот
Оттогаш, Пашинјан се сврте кон Западот и побара помирување со Баку, убеден дека Ерменија нема иднина ако остане непријател на Азербејџан и Турција. Овој потег не е добро примен во Ерменија. Пашинјан има еден од најниските рејтинзи меѓу светските лидери. Неодамна се судри со Ерменската апостолска црква, а двајца надбискупи беа уапсени под обвинение за заговор против владата.
Според Нурлан Алиев, виш истражувач на Колеџот на Европа, токму геополитичката преориентација на Пашинјан го поттикна приближувањето на Ереван и Баку во нивните ставови кон Русија. „Двете земји сфатија дека мора да создадат безбедносна архитектура на Јужен Кавказ без учество на Русија, со поддршка на регионалните актери“, рече Алиев.
„Договорот би бил сериозен удар за позицијата на Русија во регионот“
„Сè уште немаме конечен мировен договор меѓу Ерменија и Азербејџан, но има позитивни сигнали. Таквиот договор би бил тежок удар за позицијата на Русија во регионот.“
Се чини дека деновите кога Москва му диктираше услови на претседателот Алиев се минато. Аналитичарите велат дека тој го користи случајот Екатеринбург не само за да бара правда, туку и за да ја консолидира независноста на Азербејџан.
„Москва повеќе не диктира“
„Проблемот во односите со Баку е сериозен“, изјави за Телеграф поранешен висок руски дипломат. „Претседателот Алиев ги покажа забите, како што би направил секој авторитарен лидер. Сега се гледа себеси како победник. Москва повеќе не диктира.“
Башир Китачаев од Карнеги центарот во Берлин изјави дека Баку го користи целиот случај како можност да ја зајакне својата позиција дома и во странство. „Смртта на двајца Азербејџанци во Екатеринбург беше само изговор“, рече тој.
,,Властите ја користат ситуацијата за да ја зајакнат својата позиција и да ги затегнат односите со Москва“.
Превртот беше дополнително потврден со јавен разговор меѓу Алиев и украинскиот претседател Володимир Зеленски. Тие разговараа за зајакнување на соработката, силна порака од земја која долго време се сметаше за сојузник на Москва. Кремљ, од друга страна, се обидува да го прикаже целиот конфликт како западен заговор.
„Сценаристот на несогласувањата со Азербејџан е надвор од постсоветскиот простор“
„Сценаристот и диригентот на несогласувањата со Азербејџан се наоѓа надвор од постсоветскиот простор“, рече Григориј Карасин, претседател на рускиот комитет за надворешни работи. Рускиот сенатор и поранешен агент на КГБ, Владимир Џабаров, отиде чекор понатаму, обвинувајќи ја британската разузнавачка служба МИ6 и Турција за поттикнување немири.
Всушност, сè започна пред Екатеринбург. Минатиот Божиќ, руската војска погрешно собори авион на „Азербејџан ерлајнс“. Баку не сакаше да продолжи понатаму, па Путин на крајот мораше да се извини и да понуди отштета, што е реткост во руската дипломатија. Сега, свесен за моќта на јавното противење, Баку не се двоуми да одговори на секоја провокација.
Губењето на пристапот до трговскиот пат би бил сериозен удар за Русија
Кризата, исто така, се заканува на клучен руски трговски пат, Коридорот Север-Југ, кој ја поврзува Москва со Иран и Индија преку Азербејџан. Губењето на пристапот до овој пат би претставувало сериозен економски удар, особено под санкциите на Западот.
Аркадиј Дубнов, експерт за постсоветски односи, изјави во Телеграм дека главен приоритет на Кремљ е зачувувањето на тој коридор. Тој знае, вели, дека целосното отстранување на Баку би можело да го загрози тој план.
Засега, Русија ќе продолжи да го обвинува Западот и да работи во позадина за да спаси што може. А за Ерменија и Азербејџан, кои некогаш беа советски републики, конечно дојде време сами да ја обликуваат својата иднина. И сè појасно е дека таа повеќе не се гради имајќи ја предвид Русија.