Ова беше еден од најсилните земјотреси некогаш регистрирани, но досега не предизвика катастрофално цунами од кое многумина се плашеа.
Кога земјотрес со јачина од 8,8 степени ја погоди источна Русија вчера, тој предизвика страв кај населението во крајбрежните области низ Пацификот, објави Би-Би-Си.
Милиони луѓе беа евакуирани, а многумина се сетија на разорните цунами од Индискиот Океан на Божиќ 2004 година и во Јапонија во 2011 година, кои исто така беа предизвикани од слично силни земјотреси. Сепак, вчерашното цунами беше многу поблаго, иако предизвика одредена штета.
Што предизвикува мегаземјотрес?
Полуостровот Камчатка е оддалечен и ретко населен, но се наоѓа во таканаречениот „Тихоокеански огнен прстен“, зона позната по голем број земјотреси и вулкани.
Горните слоеви на Земјата се поделени на делови наречени тектонски плочи и сите тие постојано се движат едни во однос на други.
„Тихоокеанскиот огнен прстен“ е лак составен од овие плочи што се протега околу Тихиот Океан. Според Британскиот геолошки завод, дури 80 проценти од сите светски земјотреси се случуваат по овој прстен.
Веднаш до брегот на Камчатка, Тихоокеанската плоча се движи кон северозапад со брзина од околу 8 сантиметри годишно, околу двојно побрзо од растот на човечкиот нокт, но брзо според тектонските стандарди.
На тоа место, таа доаѓа во контакт со друга, помала плоча, таканаречената Охотска микроплоча. Тихоокеанската плоча е океанска, што значи дека е составена од густи карпи и затоа „сака“ да потоне под помалку густата микроплоча.
Како што Тихоокеанската плоча тоне кон внатрешноста на Земјата, таа се загрева и почнува да се топи и на крајот практично исчезнува. Но, овој процес не е секогаш мазен. Плочите често се заглавуваат додека се лизгаат една под друга, а горната плоча се влече надолу.
Ова триење може да се акумулира во текот на илјадници години, но потоа одеднаш да се ослободи во рок од само неколку минути.
Ваквите земјотреси се нарекуваат мегаплочки земјотреси.
„Кога обично размислуваме за земјотреси, епицентарот го сметаме за една точка на мапата. Сепак, кај земјотреси со ваква големина, пукнатината се протега стотици километри“, објаснува д-р Стивен Хикс, предавач по еколошка сеизмологија на Универзитетскиот колеџ во Лондон.
„Токму таа огромна област на расцеп и движењето на земјата на таа област доведува до толку голема магнитуда.“
Најголемите регистрирани земјотреси во историјата, вклучувајќи ги трите најголеми во Чиле, Алјаска и Суматра, биле земјотреси на мегаплочки. А полуостровот Камчатка е познат по силни земјотреси.
Всушност, друг исклучително силен земјотрес, со магнитуда од 9 степени, погодил област на помалку од 30 километри од денешниот епицентар во 1952 година, според Американскиот геолошки завод (USGS).
Зошто ова цунами не беше толку разорно како претходното?
Ова ненадејно движење на плочите може да испрати огромни количини вода нагоре, кои потоа се движат кон брегот како цунами бранови. На отворениот океан, цунамито може да се движи со брзина поголема од 800 км/ч, приближно колку брзината на патнички авион.
Во таа фаза, растојанието меѓу брановите е многу големо, а самите бранови се ниски, ретко повисоки од еден метар. Но, како што цунамито влегува во поплитките крајбрежни води, тоа забавува, честопати на само 30-50 км/ч.
Растојанието меѓу брановите се намалува, а нивната висина се зголемува, што на крајот може да создаде вистински ѕид од вода кога ќе стигне до брегот. Сепак, дури и многу силен земјотрес не мора нужно да предизвика високи цунами бранови што продираат длабоко во копното.
Според руските власти, вчерашниот земјотрес предизвикал бранови високи до 4 метри во некои делови од источна Русија. Но, тоа е далеку помалку во споредба со брановите високи неколку десетици метри за време на разорните цунами во Индискиот Океан во 2004 година и Јапонија во 2011 година.
„Висината на цунами бранот е дополнително одредена од локалните форми на морското дно во близина на брегот, како и од обликот на брегот каде што пристигнува бранот“, вели професорката Лиза Мекнил, експерт за тектоника од Универзитетот во Саутемптон.
„Тие фактори, заедно со густината на населението на брегот, влијаат на тоа колку сериозни можат да бидат последиците од цунамито“, додаде професорот Мекнил.
Првичните извештаи од Американскиот геолошки завод (USGS) покажаа дека епицентарот на земјотресот бил на релативно мала длабочина од околу 20,7 километри под површината на Земјата.
Таквата мала длабочина може да предизвика поголемо поместување на морското дно, а со тоа и поголем цунами бран, но тешко е да се каже со сигурност на краток рок по настанот.
„Една можност е дека моделите за цунами можеби земале конзервативна проценка на длабочината на земјотресот“, рече д-р Стивен Хикс, додавајќи:
„Теоретски, ако го поместите земјотресот уште 20 километри подлабоко, тоа всушност значително би ја намалило амплитудата на цунами бранот.“
Подобри системи за рано предупредување
Друг важен фактор е развојот на системи за рано предупредување. Поради честата појава на земјотреси во регионот на Пацификот, многу земји воспоставија центар за предупредување од цунами . Преку јавни соопштенија, тие испраќаат предупредувања до населението за евакуација.
Таков систем не постоел кога се случило разорното цунами во 2004 година, денот по Божиќ, поради што многу луѓе немале време да избегаат .
Повеќе од 230.000 луѓе ги загубија животите во 14 земји од Индискиот Океан. Системите за рано предупредување се клучни бидејќи научниците сè уште немаат способност точно да предвидат кога ќе се случи земјотрес.
Американскиот геолошки завод регистрираше земјотрес со јачина од 7,4 степени во истиот регион десет дена претходно.
Ова можеби бил претходен земјотрес, рано ослободување на енергија, но не е показател за точното време на иден земјотрес, објасни професорот Мекнил.
„Иако можеме да ја користиме брзината на движење на плочите, GPS за мерење на тековните движења и кога се случиле претходни земјотреси, можеме да ги користиме овие информации само за да ја предвидиме веројатноста за земјотреси“, рече таа.
Геофизичкиот институт на Руската академија на науките (ГС РАС) ќе продолжи да го следи регионот бидејќи очекува последователните потреси да продолжат следниот месец.