За Европската унија (ЕУ), 2024 година ќе биде уште една година на многу предизвици. Руската освојувачка војна против Украина продолжува во нејзиното непосредно соседство. Десничарските популисти добиваат сила на континентот, доведувајќи ја во прашање самата суштина на проектот за европска интеграција.
За шест месеци Европејците ќе изберат нов состав на Европскиот парламент, а потоа ќе започне политичката битка околу распределбата на клучните функции во институциите на ЕУ. Насоката на ЕУ во 2024 година ќе биде одредена подеднакво од внатрешните политички настани и надворешните фактори, на кои Брисел нема големо влијание. И, се разбира, луѓе – политичари чие дејствување или непостапување може да доведе промени и да ги одложува клучните настани на европскиот континент на подолг временски период.
УРСУЛА ФОН ДЕР ЛАЈЕН
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, која беше избрана од лидерите на земјите-членки за оваа функција во јули 2019 година – целосно игнорирајќи го системот на т.н. шпицен-кандидат, дизајниран да го зајакне демократскиот легитимитет на ЕУ – може, по јунските избори за Европскиот парламент, да биде повторно назначена на истата функција. Сепак, таа сè уште не се изјаснила дали планира да се кандидира за реизбор.
Се чини дека Европската народна партија (ЕПП) е подготвена да го поддрже Урсула фон дер Лајен како свој кандидат. После тоа – доколку партиската група, навистина освои најмногу пратенички места, како што покажуваат проекциите – новиот мандат на Германката горе-долу би бил формалност.
Во нејзиниот прв мандат, Урсула фон дер Лајен даде силен личен допир на позицијата претседател на ЕК. Критичарите велат дека Брисел има централизирано повеќе овластувања отколку што би требало да има европската администрација, иако тоа делумно е последица на надворешните околности, пандемијата и војната во Украина.
МАРК РУТЕ
Поднесувајќи оставка во јули, поранешниот премиер на Холандија, Марк Руте, објави дека се повлекува од политиката – откако беше на чело на холандската Влада од 2010 година, тој не учествуваше на изборите во ноември – но, според сите пресметки, тоа не значи дефинитивен крај на кариерата на Марк Руте, барем не на меѓународната сцена. Неговото име се споменува во контекст како иден генерален секретар на НАТО кога Јенс Столтенберг ќе ја напушти таа функција наесен.
Во играта за наследник на Јенс Столтенберг се споменуваа неколку имиња – меѓу другото, се споменуваа и Урсула фон дер Лајен – но неофицијални извори од седиштето на НАТО велат дека кандидатурата на Марк Руте е повеќе од сериозна бидејќи тој наводно има поддршка од „големите“. Во НАТО, одлуките се носат со консензус, така што теоретски сите членки се еднакви, но некои се, во пракса, сепак помоќни. Во секој случај, по 13 години како премиер, Марк Руте е достапен и за други високи работни места.
ВЛАДИМИР ПУТИН
Позицијата на генералниот секретар на НАТО, како и улогата на самата западна одбранбена Алијанса, се сменија во последните две години поради агресивната политика на претседателот на Русија, Владимир Путин и неговата освојувачка војна против Украина: овој конфликт, во соседството на Европската унија, значително ќе влијае на одлуките и во наредната година и на политиките на ЕУ. Владимир Путин веќе ненамерно ја принуди ЕУ да носи одлуки кои до пред неколку години беа сосема незамисливи, како онаа за почеток на пристапните преговори со Украина.
ВОЛОДИМИР ЗЕЛЕНСКИ
Од другата страна на тој тунел, реална и метафорична, е Володимир Зеленски, претседателот на Украина кој во последните две години покажа завидна способност да го задржи вниманието на геополитичкиот Запад за борбата на неговата земја против Владимир Путин. Во 2024 година, тоа ќе биде од клучно значење, бидејќи заморот од војната на Запад и прекинот на испраќањето помош за Украина би имале катастрофални последици за безбедноста на Европа воопшто.
ДОНАЛД ТРАМП
Тука стапува на сцена поранешниот претседател на САД, човек кој отворено го поддржа Брегзит, го поткопа трансатлантскиот сојуз, го омаловажуваше партнерството со ЕУ, водеше трговски војни против ЕУ и го прогласи НАТО за „мртво“: во Брисел, со чувство на страв, прашуваат што би се случило со ЕУ доколку се врати Доналд Трамп во Белата куќа. Судејќи според првиот мандат на Доналд Трамп, ништо добро.
Едно од клучните прашања е како тоа би влијаело на американската помош за Киев. Иако војната се води на европско тло, САД сè уште се единствениот најголем донатор на Украина. Постојат сериозни сомнежи дали ЕУ може да ја замени американската помош, доколку има потреба од неа – не без причина. За време на неодамнешниот Самит, европските лидери не успеаја да се договорат за финансиски пакет од 50 милијарди евра за помош на Украина, а тоа, сосема веројатно, беше само преглед на годината што доаѓа.
ВИКТОР ОРБАН
Ова, пак, во голема мера ќе зависи од еден европски политичар – премиерот на Унгарија, Виктор Орбан, кој буквално ја напушти просторијата на декемврискиот Самит за да можат другите 26 лидери да донесат одлука за пристапните преговори со Украина. Одлуката за финансиска помош, згора на тоа, беше едноставно преголема за Виктор Орбан, па беше одложена за следниот Самит во февруари.
Политиката на Виктор Орбан не е од вчера – ЕУ ја толерираше долго време, Европската народна партија – и иако во последните години тој е се поизолиран, и со се помалку сојузници, унгарскиот премиер смета дека политичките судбини одеднаш може да се свртат: Европската унија оди на избори во јуни, каде партиите, чии ставови и размислувања се блиски до Виктор Орбан, би можеле да забележат значително зголемување на поддршката од гласачите.
И ако тоа не е доволно за решителна промена на правецот на ЕУ посакувана од унгарскиот премиер, секогаш при рака е националното вето со кое Брисел може да биде принуден да направи отстапки. А потоа и претседавањето со ЕУ во втората половина на 2024 година.
ДОНАЛД ТУСК
Во октомври, Полјаците го отстранија ултра-конзервативниот ПиС од власт, а два месеци подоцна новата полска Влада беше формирана од Доналд Туск, поранешен премиер, поранешен лидер на ЕПП и поранешен претседател на Европскиот совет. Промената на атмосферата е веќе видлива, новата проевропска Влада најавува дека ќе ги подобри односите меѓу Варшава и Брисел, со посебен акцент на прашањето за владеењето на правото, независноста на институциите, судството, медиумите.
Со доаѓањето на Доналд Туск на масата на Европскиот совет зајакнаа центристичките, проевропски политички сили на врвот на Европската унија, што не е неважно, особено во овој момент. Неодамна, на изборите во Холандија, една од земјите што ја основаа денешната ЕУ, победи евроскептикот Герт Вилдерс, кој за првпат е во позиција да се обиде да формира Влада. Неговиот изборен успех се смета за уште еден показател за зајакнувањето на евроскептичните, популистички, десничарски сили низ ЕУ.
Сето ова се случува шест месеци пред изборите за Европскиот парламент, по кои ќе се одлучува и за првите позиции во институциите на ЕУ. Во такви околности, секоја проевропска Влада – и тоа на Доналд Туск, според сите проценки, навистина ќе биде – може да биде одлучувачка во одредувањето на насоката во која ќе се движи Европската унија во наредните години.
ЏОРЏИЈА МЕЛОНИ
Претседателката на најдесничарската италијанска Влада од Втората светска војна, Џорџија Мелони, ги изненади мејнстрим коментаторите и политичарите во текот на изминатата година, барем во однос на европската и надворешната политика: од што се плашеше – што, на пример, ќе дали нејзиниот однос кон Владимир Путин и руската војна во Украина или кон „европските бирократи“ кои десничарските популисти ги обвинуваат за узурпирање на националниот суверенитет – тоа не се оствари.
По една година на функцијата, премиерката на Италија во надворешната политика се смета за многу поблизок до десничарскиот политички центар отколку до екстремната десница. Џорџија Мелони е, исто така, претседател на Европските конзервативци и реформисти (ЕЦР).