Во Вилнус, главниот град на Литванија, денес започнува самитот на претседатели на држави и влади на Северно-Атлантската Алијанса – НАТО.
Состанокот на лидерите на НАТО е секогаш важен настан, но овој можеби ги надминува сите претходни. Територијата на Алијансата е во непосредна близина на најголемата војна од крајот на Втората светска војна, во која нуклеарната сила, Русија, се обидува да ја наметне својата волја на Украина. Лидерите се соочија со низа прашања на кои мора да одговорат и за разлика од самитот минатата година во Мадрид, одговорот на повеќето од нив се уште не е познат.
Во преден план се две теми: прашањето за приемот на Шведска во НАТО и безбедносните гаранции што би ги добила Украина. Џејк Саливан, советникот за национална безбедност на американскиот претседател, им потврди на новинарите во авионот на пат кон Велика Британија дека Шведска ќе биде главна тема на разговор меѓу американскиот претседател Џо Бајден и неговиот турски колега Реџеп Таип Ердоган кога ќе се сретнат во Вилнус. Двајцата претседатели во неделата телефонски разговарале 45 минути, а најавите не даваат голема надеж за позитивен исход. Белата куќа објави прецизен текст со последна реченица: „Претседателот Џо Бајден изрази желба да и посака добредојде на Шведска во НАТО што е можно поскоро“. Колкав е интересот на Вашингтон покажува истовремениот телефонски разговор меѓу двајцата шефови на дипломатиите, Американецот Ентони Блинкен и Турчинот Хакан Фидан. Реториката на Ентони Блинкен е поостра од онаа на Џо Бајден, според соопштението за печатот, тој нагласува дека – „сега е време Шведска официјално да се приклучи на НАТО“.
Претседателската канцеларија во Анкара беше снисходлива, што не е вообичаено. Тие изјавија дека разговарале за членството на Шведска, но и за испорака на борбените авиони F-16 на Турција и нејзино полноправно членство во Европската унија. Реџеп Таип Ердоган вели дека Шведска презеде чекори во вистинската насока кога станува збор за антитерористичката легислатива, но „фактот што поддржувачите на (курдските) терористички организации ПКК/ПЈД/ЈПГ продолжија слободно да одржуваат протести во кои го фалат тероризмот ги поништи преземените чекори“.
Сакајќи да покаже цврст став кон САД, Анкара објавува дека нивниот претседател нагласил дека „не е коректно барањето на Турција за испорака на F-16 да се поврзува со шведското членство“. Соопштението за печатот, како што пренесува Anadolu Agency, завршува со желбата на турскиот претседател да го ревитализира процесот на приближување кон членството во ЕУ и дека – „водечките земји и лидерите на ЕУ треба да дадат јасна и силна порака за поддршка за членството на Турција на самитот во Вилнус“. Реџеп Таип Ердоган очигледно го подигнува нивото на барања за да види до каде може да стигне.
Сето ова сугерира дека лидерите би можеле да се вратат од самитот без да биде одобрен влезот на Шведска, што би било тежок удар за стабилноста на северна Европа. На пример, додека Шведска не е членка на НАТО, стратешки важниот остров Готланд во Балтичкото Море би можел да биде цел на руска инвазија.
Јенс Столтенберг, генералниот секретар на НАТО, ќе организира средба меѓу Реџеп Таип Ердоган и шведскиот премиер Улф Кристерсон пред самитот со надеж дека тој може да постигне, ако не и пробив, тогаш барем да го намали притисокот на американскиот претседател врз турскиот.
Украина сигурно нема да добие покана за членство. САД и водечките европски земји сметаат дека во оваа фаза е доволно да се продолжи со сите форми на помош, додека за членството ќе се разговара кога војната ќе заврши. Џејк Саливан повторно ги спомна безбедносните гаранции според моделот што САД го развија со Израел. На ова се уште силно се противат источните членки на ЕУ, пред се Полска и балтичките земји, но и нордиските земји. Дискусијата на оваа тема ќе потрае некое време.
Од големо значење се и другите теми за кои ќе се разговара на самитот. Џејк Саливан ги наведе и – „ветувањата дека ќе инвестираме во одбраната на сите членки на НАТО“; „како одиме напред треба да создадеме услови за секој сојузник да придонесе во однос на материјалот и способностите за да може Алијансата ефикасно да ги извршува своите мисии во евроатлантската област“; „дискусии за тоа како да се осигураме дека ќе продолжиме да обезбедуваме ефикасна заштита, одбрана и одвраќање на источното крило и на секоја од границите на НАТО“; „Нов Зеланд, Јапонија и Република Кореја ќе присуствуваат на самитот, каде што ќе се разговара за начините на кои НАТО работи со другите кога станува збор за заедничките предизвици, без разлика дали во сајбер просторот или во вселената“;
Тема ќе биде и прашањето за финансирањето, каде треба да се постигне договор границата од два отсто од БДП што би била насочена кон одбраната, договорена на самитот во Велс во 2014 година по првата руска инвазија на Украина, да биде долната граница. На овој план постои отпор кај членките на ЕУ, а сигурно е дека Германија, на пример, не може да ја постигне оваа цел.
Ќе се разговара и за нови, детални одбранбени планови, со посебен фокус на зајакнувањето на одбранбените способности на источното крило, кое се протега од Арктикот до Црното Море. Беше најавено дека романскиот град Сибиу би можел да стане нов одбранбен штаб во јужниот дел. „Се очекува членките да одобрат три регионални планови, кои објаснуваат што секоја нација мора да направи во однос на географијата на тие региони за одвраќање и одбрана, во сите домени – вселенски, сајбер, копнен, поморски, воздух“, изјави адмирал Роб Бауер, претседател на Воениот комитет на НАТО, уште на почетокот на јуни. Ова се први вакви планови од крајот на Студената војна.