Со програмата за градежна амнестија од 2018 година, милиони згради низ Турција добија дозволи иако не требаше да имаат.
Претседателот Реџеп Тајип Ердоган е под зголемени критики за широко распространетата програма за амнестија во 2018 година, која ослободи милиони згради ширум Турција од структурни дефекти и лоши градежни практики изложени во земјотресот минатата недела, пишува Financial Times.
Владата на Ердоган одобри 7,4 милиони вакви барања во рок од една и пол година, легализирајќи згради чија изградба прекршила голем број основни правила за лиценцирање, проектирање и безбедност. Планот за амнестија собра околу 24 милијарди турски лири преку таксите за регистрација на згради, што во тоа време изнесуваше околу 4,2 милијарди долари, објави Министерството за животна средина.
Експертите за урбанистичко планирање рекоа дека планот за амнестија, замислен како мерка за освојување на гласовите во пресрет на претседателските избори во 2018 година на кои победи Ердоган, е многу поширок по обем од многу од претходните амнестии во Турција и им пркоси на предупредувањата дека може сериозно да го загрози отпорноста на зградите кон земјотреси.
Дујгу Џихангер Рибеиро, професор на Блискоисточниот технички универзитет во Анкара и член на одборот на Турската комора на урбанисти, рече дека „големиот опсег на амнестијата“ се однесува на „речиси сè што може да се гради незаконски“.
По катастрофата на 6 февруари, Кемал Киличдароглу, лидер на опозициската партија ЦХП, рече дека владата со амнестијата ги претворила „куќите во гробови“ и згора на тоа „зела пари за тоа“.
Земјотрес – големо политичко прашање
Критичарите истакнуваат дека разорниот земјотрес стана главно политичко прашање за Ердоган само три месеци пред општите избори. Тој веќе се соочи со гнев во јавноста поради првичниот одговор на неговата влада на земјотресот, за кој критичарите велат дека бил премногу бавен и неорганизиран.
Во земјотресот, најлошата природна катастрофа што ја погоди земјата од 1939 година, загинаа повеќе од 31.000 луѓе во Турција и 3.580 во соседна Сирија и урнаа илјадници згради. Градежните инженери и експертите за земјотреси рекоа дека уништувањето е толку страшно поради несоодветните градежни стандарди во областите подложни на земјотреси.
Амнестиите на Ердоган во 2018 година беа едни од најголемите во серијата слични популистички мерки започнати од 1940-тите, честопати пред изборите, рече Рибеиро. Кумулативниот ефект беше тоа што градежниците почнаа однапред да очекуваат дека „дивоградбите ќе бидат легализирани“, додаде таа.
Бугра Ѓокче, урбанистички планер и заменик генерален секретар во општината Истанбул, контролирана од опозицијата, рече: „Помина до една амнестија и граѓаните добија чувство дека државата ќе ги прости прекршоцитее, што ги охрабруваше луѓето да градат се повеќе и повеќе незаконски. Пораката беше: Почитувањето на правилата е глупаво“.
Турската комора на урбанисти соопшти дека „ваквите амнестии ги формализираат дивоизградените објекти, со што на наједноставен начин се откажуваат сите процеси на планирање“. Шемата од 2018 година „легализираше згради и објекти со низок квалитет“ и „нема сомнеж дека регионот погоден од земјотресот денес страда како резултат на оваа негрижа“.
Околу половина од сите згради во Турција, или околу 13 милиони единици, не се во согласност со стандардите, според проценката на турското Министерство за животна средина за 2019 година. Владата тогаш рече дека дел од причината за амнестијата во 2018 година била да се добијат зградите до брзина под покровителство на државата за да можат да се поврзат со комунални услуги како струја.
Амнестијата од 2018 година беше прва од ваков вид што ги вклучи нелегалните единици изградени во процесот на реконструкција што уследи по последниот голем смртоносен земјотрес во Турција, оној во Измит во 1999 година.
„Со усогласување на зоните, го решивме проблемот на 205.000 граѓани на Хатај“, рече Ердоган пред локалните избори во 2019 година. Провинцијата Хатај, во јужна Турција, беше една од најтешко погодените од минатонеделниот земјотрес. Претседателот на сличен начин ја поздрави програмата за амнестија во говорот во Кахраманмараш, друга област која сега е целосно уништена.
Ѓокче рече дека е тешко да се одреди колку згради кои сега се урнати имаат корист од амнестијата. „Некои од уништените згради беа, но не може да се каже дека тоа беше единствената причина зошто сите тие се урнаа“, рече тој.
Сите почнаа да користат амнестии за да им помогнат на сиромашните
Програмите за амнестија започнаа кон крајот на 1940-тите, но првично беа насочени кон помош на најниските слоеви на општеството. Тие беа насочени кон таканаречените „гецеконду“, или сиромашните населби кои никнаа преку ноќ, каде што живееја оние кои не можеа да си дозволат да живеат во подобри згради.
Сепак, со текот на годините тие станаа често користена алатка пред избори, според истражувањето спроведено од Мелтем Шенол Балабан од Техничкиот универзитет на Блискиот Исток. Последниот круг на амнестија во 2018 година беше толку раширен што истовремено им помогна на оние кои градеа мали куќи, како и на големите градежни компании, додаде Рибеиро.
„Програмата што требаше да им помогне на сиромашните кои живеат во сиромашните населби беше проширена и на луѓето кои градат високи згради“, вели Ѓокче. „Тоа ги легитимираше проектите кои штедат на квалитетот на бетонот или оние кои додадоа дополнителни катови кои не беа во проектот, бидејќи градежниците знаеја дека сепак ќе добијат амнестија”.
Во мај гласачите во Турција одат на претседателските и парламентарните избори, кои требаше да бидат најтешките во дваесетгодишното владеење на Ердоган. Популарноста на претседателот беше погодена од тешката криза на трошоците за живот, за која економистите делумно ја обвинија неговата неортодоксна економска политика. И турската опозиција се подготвува да поддржи заеднички кандидат за да му се спротивстави.