(Никос Коѕијас, поранешен министер за надворешни работи на Грција и еден од потписниците на Преспанскиот договор)
Договорот од Преспа храбро го отплетка она што беше Гордиев јазол. Типичната глупост спречи таа да биде целосно искористена во корист на Грција и дозволи да биде поткопана од џингоистичката екстремна десница во Северна Македонија. Пактот ги следи истите линии и рамка како француско-германскиот мир, пријателство и разбирање по Втората светска војна и е одличен пример за тоа како луѓето од овој регион можат да ја градат својата иднина со мир и оптимизам, без мешање од трета страна. И тоа во време кога пошироката област е зафатена од војна и намери за вооружени судири.
Придонесувајќи за стабилноста во проблематичниот регион и за еманципација од врските на историјата, Договорот од Преспа е од најголема геополитичка важност. Тоа значи безбедност за Грција и поширокиот регион, колку што значи и за Република Северна Македонија. Taa постои под постојана закана на оние агресивни кругови кои се стремат кон „Голема Албанија“ и „Голема Бугарија“, што значи поделба на Северна Македонија. Грција, наспроти тоа, ги има сите причини да сака стабилност во таа земја.
Договорот од Преспа удира и во срцето на одредени аспекти на иредентизмот. Нашиот пријател Северна Македонија призна дека историјата на Славо-Македонците започнала во 7. век од нашата ера и не признава никаква поврзаност со Македонија на Александар Македонски (член 7 од договорот). Исто така, призна дека нивниот јазик немал врски со Античка Македонија, туку припаѓа на јужнословенското семејство јазици, како што предвидува Договорот, што значи дека дошол илјада години по Кралството Македонија.
Договорот предвидуваше и формирање на комитет кој ќе обезбеди отстранување на сите иредентистички/ревизионистички референци од училишните книги (меѓу другите), а особено оние што се користат за предавање историја и географија. Комитетот ја заврши својата задача со голем успех непосредно пред општите избори во Грција во 2019 година, а сѐ што остана да се направи е новата влада да го потпише.
Наместо да ја доведе работата до среќен крај, владата на Нова демократија го распарчи комитетот со замена на експертите – пред сè неговиот претседател Спиридон Сфетас, истакнат авторитет на Балканот и на словенско-македонскиот јазик, без политичките определби, кои го умреа кршејќи ја одлуката – со свои таканаречени експерти, кои имаа решителен недостаток да не зборуваат словенско-македонски. Затоа, не треба да изненадува што во последните пет години не е постигнат никаков напредок.
Не само што Договорот од Преспа ги реши проблемите наследени од минатото, туку и беше пионер на позитивна агенда за соработка и подобрување на односите меѓу двете земји и народи. Тоа значи соработка на секое поле, како што се економијата, културата и истражувањето, и низ различни тела: здруженија, синдикати, универзитети, јавни институции итн.
Наместо да ги турка билатералните односи кон оваа цел за да може Грција да има сигурен пријател и сојузник – со позитивен ефект во целиот регион – владата на НД ја поткопа реализацијата на сите овие позитивни перспективи. Не само што владата не ги спроведе договорените високи меѓувладини совети, туку премиерот Киријакос Мицотакис не го ни посети Скопје.
Се прашувам, не се запраша ли владата самата себеси, барем еднаш, што ќе се случи ако, со свои постапки или недостаток, ефективно го поништи договорот или, во најмала рака, го фрли во неред? И бидејќи поставувам прашања, може ли некој да ми каже како би ѝ наштетило на Грција да го контролира воздушниот простор на Северна Македонија? Дали е „предавство“ протоколите што предвидуваат такво нешто да се донесат во парламентот, кога дозволувањето на Турција да го контролира воздушниот простор на нашиот север би бил врвен знак на „патриотизам“, како што некои глупаво тврдат? И што, точно, би се случило со Грција доколку ги обучува свештениците, судиите, дипломатите во Северна Македонија, па дури и повеќе нејзиниот воен персонал отколку што прави сега? Што ќе изгуби Грција што ја спречува владата да ги донесе овие протоколи-меморандуми во парламентот на ратификација? И зошто одредени луѓе кои не ја ни знаат содржината на овие протоколи веруваат дека одбивањето да се ратификуваат е, некако, преговарачка карта што ја зајакнува нашата позиција во однос на другата страна?
Договорот од Преспа беше фокусиран на граѓаните на двете земји, на нивните права, на олеснување на соработката меѓу нив и нивните граѓански општества, на зајакнување на демократијата во регионот и на поддршка на демократските реформи во Северна Македонија. Тој понуди огромна поддршка за аспирациите на Северна Македонија за членство во Европската унија. Грција сакаше и сè уште сака Западен Балкан цврсто да ги остави зад себе старите поделби и неодамнешните конфликти.
Забелешка 1: Владата не може да тврди дека е сериозна кога нејзиниот лидер се чувствува принуден да каже дека не се согласува со Договорот од Преспа во истиот момент кога се прекршува договорот или кој погрешно тврди дека договорот „на нашите соседи им даде нација и национална идентитет“. Ниту меѓународните договори го прават тоа, ниту, се разбира, договорот од Преспа, бидејќи такво нешто во меѓународното право нема. Многу се плашам дека исто како што некои глупаво одеа наоколу велејќи дека оствариле вето во Букурешт – што не го направија, но на тогашната ПЈРМ ѝ дадоа можност да се обрати до Меѓународниот суд на правдата во Хаг, на штета на Грција – па одредени луѓе денес глупаво тврдат дека договорот дал работи што не ги дал, притоа не разбирајќи го вистинскиот ризик таквите изјави да бидат искористени на штета на Грција – повторно.
Забелешка 2: Социјалистичката партија ПАСОК рече дека верува оти Договорот од Преспа е „двосмислен“ и дека тоа е она што му овозможи на новото раководство во Северна Македонија да го „предизвика“. Зарем раководството на ПАСОК не разбира дека новата влада во Скопје на меѓународните критики за кршење на договорот ќе одговори со повикување на такви изјави на грчките политичари? Или Договорот од Преспа е добар и секое негово прекршување е погрешно или нема прекршување затоа што договорот е двосмислен и затоа сме против него. Одредени функционери во ПАСОК, а исто така и во Нова демократија, се однесуваат и зборуваат како да не разбираат дека тоа што го прават ја разоткрива Грција на меѓународен план.