Со својата невидена одлука да ги бомбардира нуклеарните постројки на Иран, директно приклучувајќи се кон воздушните напади на Израел против регионален непријател, претседателот на Соединетите Американски Држави, Доналд Трамп, го направи она што го ветуваше со години, дека нема да „се вклучи воено во голема странска војна“.
Американските напади, вклучително и насочувањето кон најутврдениот нуклеарен објект на Иран длабоко под земја, претставуваат најризичен потег на надворешната политика во неговиот мандат досега, полн со опасност и неизвесност, според анализата на Ројтерс.
Трамп, кој во саботата изјави дека Иран сега мора да избере мир или да се соочи со нови напади, би можел, според аналитичарите, да го испровоцира Техеран да одговори со затворање на Ормутскиот теснец „најважната нафтена артерија во светот“ со напаѓање на американските бази и сојузници на Блискиот Исток, интензивирање на ракетните напади врз Израел и активирање на неговите посреднички групи против американските и израелските интереси низ целиот свет.
Ваквите потези би можеле да доведат до поширок и подолг конфликт отколку што предвиде Трамп, евоцирајќи спомени на таканаречените „вечни војни“ во Ирак и Авганистан, кои претходно ги исмејуваше како „глупави“ и вети дека никогаш нема да ги повтори.
„Иранците се сериозно ослабени и деградирани во нивните воени капацитети“, рече Арон Дејвид Милер, поранешен американски преговарач за Блискиот Исток под администрациите на двете партии. „Но, тие имаат голем број асиметрични начини да одговорат… Ова нема да заврши брзо.“
Пред бомбардирањето, кое го објави доцна во саботата, Трамп се колебаше помеѓу заканите со воена сила и повиците за нови преговори за да се убеди Техеран да се откаже од својата нуклеарна програма. Висок функционер на Белата куќа рече дека Трамп одлучил да го нареди нападот кога бил убеден дека Иран нема намера да постигне нуклеарен договор.
Нападот беше одобрен откако неколкудневните израелски напади врз иранските воени и нуклеарни цели создадоа услови САД да зададат потенцијално одлучувачки удар, рече официјалното лице, додавајќи дека Трамп дал зелено светло дури откако бил убеден во „голема веројатност за успех“.
Нуклеарната програма сè уште постои.
Трамп го поздрави „огромниот успех“ на нападот, тврдејќи дека на главната локација во Фордоу биле употребени масивни „бомби што пробиваат бункери“. Сепак, некои експерти предупредуваат дека иако нуклеарната програма на Иран можеби е сопрена со години, заканата не е елиминирана.
Иран негира дека се обидува да развие нуклеарно оружје, тврдејќи дека програмата е чисто мирна.
„На долг рок, воената акција веројатно ќе го охрабри Иран да одлучи дека нуклеарното оружје и одвраќањето се неопходни и дека Вашингтон не е заинтересиран за дипломатија“, соопшти Здружението за контрола на оружјето, непартиска американска група за контрола на оружјето.
„Воените напади не можат да го уништат нуклеарното знаење на Иран. Тие ќе ја забават програмата, но по цена на зајакнување на решеноста на Техеран да ги рестартира чувствителните активности“, се вели во соопштението.
Ерик Лоб, доцент на Факултетот за политика и меѓународни односи при Меѓународниот универзитет во Флорида, рече дека одговорот на Иран останува неизвесен, но дека евентуалната одмазда би можела да вклучува напади врз „меки цели“ на САД и Израел во и надвор од регионот.
Во исто време, тој верува дека постои можност Иран да се врати на преговорите „иако сега би го сторил тоа од уште послаба позиција“, или дека ќе се обиде да најде дипломатски излез.
Сепак, во првите часови по американскиот напад, Иран не покажа подготвеност да прави отстапки.
Иранската организација за атомска енергија објави дека нема да дозволи развојот на „националната индустрија“ да запре, додека коментатор на државната телевизија рече дека сега сите американски граѓани и војници во регионот се легитимни цели.
Рано наутро во недела, иранското Министерство за надворешни работи објави соопштение во кое предупредува дека Техеран „смета дека има секое право да се спротивстави на американската воена агресија со сета своја сила“.
Карим Саџадпур, аналитичар во Карнегиевата фондација за меѓународен мир, напиша на X Network: „Трамп рече дека сега е време за мир. Не е јасно, а и малку е веројатно, дека Иранците ќе мислат истото. Ова веројатно ќе отвори ново поглавје во 46-годишната војна меѓу САД и Иран, а не ќе ја заврши.“
Промена на власта како нова опција?
Некои аналитичари веруваат дека Трамп, иако неговата администрација претходно тврдеше дека не сака да ја собори иранската влада, би можел да биде притиснат кон политиката на таканаречена „промена на режимот“ ако Техеран возврати жестоко или го забрза развојот на нуклеарно оружје.
Таквото сценарио носи дополнителни ризици.
„Бидете внимателни со проширувањето на мисиите, промената на режимот и кампањите за демократизација“, рече Лаура Блуменфелд, аналитичарка на Универзитетот Џонс Хопкинс. „Многу од неуспешните морални мисии на Америка се закопани во песокот на Блискиот Исток“.
Џонатан Паникоф, поранешен заменик-службеник на американската разузнавачка служба за Блискиот Исток, рече дека раководството на Иран би можело брзо да започне „несразмерни напади“ доколку се почувствува загрозено.
Сепак, Техеран ќе мора да ги земе предвид последиците. Затворањето на Ормутскиот теснец, иако би предизвикало проблеми за Трамп во форма на зголемување на цените на нафтата и инфлацијата во САД, би ѝ наштетило и на Кина, еден од моќните сојузници на Иран.
Во исто време, Трамп веќе се соочува со жесток отпор од демократите во Конгресот поради нападот врз Иран, како и со критики од антивоеното крило во рамките на неговата републиканска база на MAGA.
Трамп, кој немаше голем меѓународен конфликт за време на својот прв мандат, сега се наоѓа во средината на еден, само шест месеци од неговиот втор мандат.
Дури и ако се надеваме дека военото учество на САД ќе биде ограничено во време и простор, историјата на слични конфликти честопати има несакани последици за американските претседатели.
Слоганот на Трамп „мир преку сила“ сега ќе биде ставен на најтешкиот тест, особено откако отвори нов воен фронт и не успеа да ги исполни предизборните ветувања за брзо завршување на војните во Украина и Газа.
„Трамп се врати на политиката на војна. Не сум сигурен дека некој во Москва, Техеран или Пекинг некогаш поверувал во неговата приказна дека е миротворец. Тоа секогаш повеќе личеше на фраза од кампањата отколку на сериозна стратегија“, рече Ричард Гован, директор на ОН во Меѓународната кризна група.