Иран соопшти дека повеќе не е обврзан со ограничувања за својата нуклеарна програма по истекот на 10-годишниот договор меѓу него и светските сили, иако Техеран ја повтори својата „посветеност на дипломатијата“.
Значајниот 10-годишен договор потпишан од светските сили со Иран за ограничување на неговата нуклеарна програма официјално завршува на 18 октомври.
Иранскиот министер за надворешни работи, Сејед Абас Арагчи, во петокот вечерта објави дека Резолуцијата 2231 на Советот за безбедност на ОН официјално ќе истече на тој датум.
Со истекот на рокот, сите претходни ограничувања на Советот за безбедност на ОН за Иран ќе бидат укинати, а иранското нуклеарно прашање ќе биде отстрането од агендата на Советот, изјави висок дипломат.
Резолуцијата 2231, едногласно усвоена на 20 јули 2015 година, го одобри Заедничкиот сеопфатен план за акција (JCPOA) – значаен нуклеарен договор – и воведе низа ограничувања врз нуклеарните активности на Иран. Според нејзините услови, овие мерки требаше да истечат десет години по нивното усвојување, на 18 октомври 2025 година.
Во објава на X, Арагчи ја потврди посветеноста на Техеран на своите обврски и права според Договорот за неширење на нуклеарно оружје (NPT).
„Како потписник на НПТ, Иран ќе остане единствено обврзан со своите права и обврски според Договорот. Ова не вклучува никакви ограничувања на обемот на неговата нуклеарна програма и соработка со МААЕ, само во рамките на Сеопфатниот договор за заштитни мерки и во согласност со неодамнешното законодавство усвоено од иранскиот парламент. Суверените права на Иран не се предмет на преговори ниту се предмет на политички притисок. Владеењето на правото – а не принудата – мора да преовлада“, рече иранскиот министер за надворешни работи.
JCPOA, постигнат во Виена во јули 2015 година меѓу Иран, П5+1 (Кина, Франција, Русија, Обединетото Кралство, САД и Германија) и Европската Унија, бараше од Техеран да ја ограничи својата нуклеарна програма во замена за ублажување на санкциите.
Сепак, во 2018 година, тогашниот американски претседател Доналд Трамп еднострано се повлече од договорот и повторно воведе санкции, поттикнувајќи го Иран постепено да го намалува почитувањето на своите обврски.
Од почетокот на оваа година, американската влада се закани со воена акција против Иран, барајќи Техеран да учествува во преговорите. Почнувајќи од април, беа одржани пет рунди индиректни преговори за нуклеарното прашање и укинување на американските санкции. Вашингтон инсистираше Иран целосно да се откаже од збогатувањето на ураниум, барање што Иран го отфрли, нагласувајќи го своето право на мирно користење на нуклеарната енергија.
Разговорите запреа во јуни откако американските воздушни напади ги таргетираа нуклеарните постројки на Иран. Иран оттогаш изјави дека продолжувањето на разговорите ќе бара гаранции дека нема да се соочи со понатамошни напади за време на разговорите – барање на кое Вашингтон не одговори.
Во меѓувреме, Франција, Велика Британија и Германија – колективно познати како Е3 – го активираа механизмот за „враќање“ на нуклеарниот договор кон крајот на август, наведувајќи го „упорното и значително непочитување“ од страна на Иран. Сепак, Техеран тврди дека неговата нуклеарна програма останува целосно во мирнодопски услови.
Одредбата за „враќање“ дозволува санкциите на ОН да бидат повторно воведени во рок од 30 дена доколку се утврди дека Иран го прекршува договорот.
На 19 септември, Советот за безбедност на ОН не успеа да усвои резолуција за продолжување на олеснувањето на санкциите поврзани со JCPOA. Последователниот предлог за шестмесечно продолжување на JCPOA и Резолуцијата 2231 исто така не беа усвоени.
Заменик-постојаниот претставник на Кина во ОН, Генг Шуанг, изрази разочарување од исходот.
„Актуелната ситуација достигна критична точка. Ги повикуваме сите страни да покажат смиреност и воздржаност, да продолжат со дијалогот и ангажманот, разумно да се справат со непријатната ситуација и да избегнат ескалација на тензиите“, рече Генг.
Додека Резолуцијата 2231 се приближува кон својот крај, Иран се соочува со клучен момент во обликувањето на својот иден курс. Арагчи нагласи дека секој обид за повторно воведување санкции по 17 октомври би бил „ништовен“.