„Тајната вечера“ од Леонардо да Винчи се смета за едно од најголемите уметнички ремек-дела во светот и секако е една од најпознатите слики поврзани со Велигден. Сепак, дури и оние кои имале привилегија да го видат ова дело во живо веројатно не ја знаат неговата целосна историја.
„Тајната вечера“ или Ultima Cena е дело на Леонардо да Винчи создадено за време на ренесансата, веројатно од 1494 до 1498 година. Иако точната година никогаш не е прецизно утврдена, се верува дека во 1494 година да Винчи бил нарачан да го наслика делото во доминиканската црква Санта Марија де ла Грација во Милано. Сликата требало да го украси северниот ѕид на црквата, а нарачателот бил Лодовико Сфорца, војвода од Милано.
Иако можеби не изгледа така, „Тајната вечера“ е всушност огромна, зафаќајќи речиси 40 квадратни метри – димензиите на ова дело се 8,8 на 4,6 метри. И покрај обичајот од тоа време да се сликаат фрески на влажен малтер, Да Винчи работел на сув малтер. Добил многу подобар резултат, но се покажало дека има проблем со долготрајноста на боите. Делото почнало да се влошува веднаш откако било инсталирано во црквата, за време на животот на уметникот.
Исто така, бидејќи Сфорца наредил црквата да се работи брзо, ѕидарите ги исполниле ѕидовите со шут кој ја задржувал влагата. Боењето било направено на тенок надворешен ѕид, па ефектите од влагата биле многу забележливи, а бојата не се залепила правилно.
Уште во 1517 година, сликата почнала да се лупи, а во 1532 година Џероламо Кардано ја опишал како „матна и безбојна во споредба со она што го паметам кога ја видов како момче“. До 1556 година, помалку од шеесет години откако била завршена, Џорџо Вазари ја опишал како „збир од дамки“ толку оштетен што фигурите биле непрепознатливи.
Само 150 години по нејзиното создавање, научниците процениле дека ништо не може да ја спаси сликата. Покрај ова, во 1652 година некој дошол до идеја да направи врата веднаш под фреската, па затоа овие дела ги отстраниле нозете на Исус. Се верува дека нозете на Исус биле во положба што го симболизира претстојното распнување.
Во 1768 година, над сликата била закачена завеса во обид да се заштити, но наместо тоа таа задржувала влага на површината, и секогаш кога била повлечена, ја гребела лупечката боја. А имало и други несреќи… Делото преживеало сè!
Во 1796 година, трпезаријата на манастирот била користена како штала од страна на војниците на Наполеон. Иако воениот водач издал строги наредби да не се допира работата, откако војниците си заминале, било откриено дека апостолите биле гаѓани со глина, и се чинело дека напаѓачите се качувале по скали во обид да им ги извадат очите на апостолите.
После тоа, просторијата била користена за складирање сено, а во 1800 година, поплава ја покрила целата слика со зелена мувла. Гете напишал дека просторијата била поплавена со вода од два метра. Сликата го преживеала сојузничкото бомбардирање во 1943 година, иако остатокот од манастирот бил уништен. Трпезаријата била погодена, но заштитните вреќи со песок поставени над неа спречиле сликата да биде оштетена од шрапнели.
Реставрациите на сликата започнале во 18 век, па секој од уметниците на кои им е доверена „Тајната вечера“ до одреден степен го „рафинирал“ делото. Првата реставрација се обидел да ја изврши во 1726 година Микеланџело Белоти, кој ги пополнил недостасувачките делови со маслена боја, а потоа го лакирал целото дело. Оваа поправка не траела долго, па затоа уште една реставрација се обидел да ја изврши во 1770 година инаку непознат уметник по име Џузепе Маза. Маза го отстранил делото на Белоти, а потоа интензивно ја пребојадил сликата – преработувајќи ги сите лица на апостоли освен тројца, пред да биде запрена поради јавно негодување.
Поради сето погоре наведено, изгледот на сликата до крајот на 70-тите години значително се влошил. А потоа Италијанците решиле да преземат нешто во врска со тоа! Од 1978 до 1999 година, започнал голем проект за реставрација за стабилизирање на сликата и поправка на штетите предизвикани од нечистотија и загадување.
Бидејќи се покажало дека е непрактично сликата да се премести во поконтролирана средина, трпезаријата наместо тоа била претворена во затворена, климатски контролирана средина, што значело дека прозорците морале да бидат заѕидани. Потоа била спроведена детална студија за да се утврди оригиналната форма на сликата, користејќи научни тестови и оригиналните слики складирани во Кралската библиотека во замокот Виндзор.
Сепак, некои делови од сликата беа прогласени за неповратни. Тие се насликани со акварел во пригушени бои со намера да се означи дека не се оригинални дела, без да се одвлекува вниманието.
Оваа реставрација траела 21 година и на 28 мај 1999 година, сликата повторно била достапна за јавноста. Денес можете да ја видите, но само со претходна најава (понекогаш неколку месеци однапред) и можете да останете пред сликата само 15 минути.