Поминаа 20-на дена откако Меѓународниот кривичен суд во Хаг издаде налог за апсење на рускиот претседател Владимир Путин.
Меѓународниот кривичен суд (МКС) во Хаг издаде налог за апсење на Путин на 17 март, обвинувајќи го дека извршил воени злосторства при неговата инвазија на Украина. Оттогаш, некои од земјите-членки на судот размислуваа дали да го приведат Путин и да го предадат на судот во Хаг.
Доколку влезе на територијата на земјите-членки на МКС, тие со закон се обврзани да извршат налози за апсење на Путин и на рускиот претседателски комесар за правата на децата Марија Лвова-Белова.
Сепак, тоа можеби не е единствениот ризик за Путин, бидејќи тој се соочува и со можен срам, понижување или дури и смрт од рацете на непријателите и дома и во странство.
Сите држави на МКС – вклучувајќи ги сите членки на Европската унија, повеќето африкански држави, сите држави од Латинска Америка и Јужна Америка, освен Куба и Никарагва – се законски обврзани да го уапсат Путин доколку тој некогаш стапне на нивна територија, според Центарот за европска политичка анализа (ЦЕПА)).
МКС нема сопствена полиција за да ги спроведе налозите за апсење и зависи од помошта на своите 123 членови за апсење на поединци од националните органи за спроведување на законот. Сепак, тоа не се случуваше секогаш. Поранешниот судански водач Омар ал-Башир има две налози за апсење на МКС од 2009 и 2010 година. Иако оттогаш ги посети земјите-членки на МКС, тој сè уште е на слобода.
Додека неколку земји-членки на НАТО, вклучително и Германија и Америка, јасно ставија до знаење дека ќе се држат до својата заложба за апсење на Путин, Унгарија, која исто така е членка на воената алијанса, објави дека нема да го уапси рускиот претседател доколку тој влезе во земја.
Гергели Гулијас, шефот на кабинетот на унгарскиот премиер Виктор Орбан, на 23 март рече дека иако неговата земја е потписничка на Римскиот статут, договорот што го направи МКС и го ратификуваше во 2001 година, нема основа во унгарскиот закон за апсење на Путин.
Најавата дојде откако поранешниот руски претседател Дмитриј Медведев предупреди дека секој обид за апсење на Путин по наредба на МКС ќе биде објава на војна против Русија.
Исто така, расте дебатата за тоа дали Путин би можел да биде уапсен овој август за време на очекуваното патување на самитот на БРИКС (Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужна Африка) во Јужна Африка, од која исто така се бара да го изврши налогот.
Непријателите на Путин одвнатре?
Влад Михненко, експерт за посткомунистичка трансформација на Источна Европа и поранешниот Советски Сојуз на Универзитетот во Оксфорд, изјави за Newsweek дека верува оти Путин може да биде уапсен и испратен во Хаг ако биде отстранет од власт или ако руските елити го инсценираше неговото апсење да го собори од власт.
– Бидејќи Кремљ, број еден, е параноичен за безбедноста на Путин, а број два, верува дека Америка владее со светот, Путин нема да стапне на територијата на земја членка на МКС за да избегне какви било непријатности – рече Михненко, додавајќи дека Путин е веројатно нема да ризикуваат да одат во Душанбе, Таџикистан или Јужна Африка.
И ако Путин навистина ги посети земјите-членки на МКС и „западне во неволја“, тоа би можело да биде резултат на силовиките (елитна група руски бизнисмени и водачи) што го поставиле на апсење „за да се ослободат од него“, рече Михненко.
Борис Бондарев, поранешен руски дипломат кој јавно поднесе оставка поради конфликтот во Украина, исто така минатиот месец рече дека Путин може да биде сменет и на крајот да биде принуден да се повлече ако ја загуби војната против Украина.
– Путин може да биде сменет. Тој не е суперхерој. Тој нема никакви супермоќи. Тој е само обичен диктатор – рече Бондарев.
Михненко го спореди Путин со Слободан Милошевиќ, кој беше обвинет во 1999 година од претходникот на МКС, Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија.
– Откако ја загуби власта дома, новиот српски лидер – со цел повторно да ги воспостави односите со Западот – го предаде Милошевиќ на Хашкиот трибунал. Мислам дека лидерите по Путин би можеле да го искористат истиот трик за повторно воспоставување на односите со Западот – рече Михненко.
Меѓутоа, во ова сценарио, Путин можеби нема да стигне ни во Хаг.
„Со оглед на врските на Путин низ Европа и она што тој потенцијално би можел да им го каже на судиите за корупција и матни зделки меѓу Москва и големите западни престолнини, ќе има многу поттик да молчи пред Хаг“, рече Михненко.
Покрај ризикот Путин да биде екстрадиран од руската елита, тој би можел да се соочи со проблеми едноставно со посета на други земји, дури и ако тие се пријателски настроени кон рускиот режим.
„Апсење на граѓанин“
Поранешниот британски премиер Тони Блер се соочи со најмалку пет инциденти во кои член на јавноста се обиде да изврши „граѓанско апсење“ за воени злосторства за време на инвазијата на Ирак во 2003 година.
Последниот документиран случај беше во 2014 година, кога Твиги Гарсија, шанкер од Шоредич, источен Лондон, му ја стави раката на рамото на Блер и му рече да уапси граѓанин за „покренување неиспровоцирана војна против Ирак“.
Гарсија го замолил да го придружува до полициската станица. Блер одби и се обиде да го аргументира својот случај, пред Гарсија да замине. Блер, кој тврди дека инвазијата на Ирак била оправдана, МКС никогаш не бил обвинет за никакво кривично дело.
Слично на тоа, во 2001 година, активистот Питер Тачел се обиде да го уапси претседателот на Зимбабве Роберт Мугабе во Брисел за наводно кршење на човековите права. Телохранителите на Мугабе го нападнале и го онесвестиле. МКС никогаш не го обвини Мугабе за никакво кривично дело и тој почина во 2019 година.
Микненко рече дека налогот за апсење на МКС го направи Путин „екстремно ранлив“ и „понижен“ во самата Русија.
-Затоа државната телевизија е многу тивка. Тие не сакаат обичните Руси да ги слушнат зборовите Путин, апсење и налог во една реченица, бидејќи тоа му ја уништува харизмата на „лошо момче“ и го прави да изгледа како обичен криминалец, деспот од Третиот свет – рече тој.
Каков може да биде рускиот одговор?
Вознемиреност предизвикаа заканите на Медведев, заменик-претседателот на рускиот Совет за безбедност, за можно апсење на Путин. Тој рече дека ако германските власти се обидат да го уапсат рускиот претседател по наредба на МКС, тоа ќе биде објава на војна.
Германија е една од 30-те членки на НАТО, така што неговото предупредување сугерира дека какво било апсење би го втурнало воениот сојуз во војна со Русија, предизвикувајќи Трета светска војна.
Рабеа Бонихаузен, портпаролка на германското федерално министерство за правда, вели дека „Германија, како и сите земји-членки на МКС, е должна да соработува со МКС според член 86 од Римскиот статут и член 2 од Законот за соработка со меѓународната Кривичниот суд“.
Олга Лаутман, нерезидентен висок соработник во ЦЕПА и виш истражувач во Институтот за европски интегритет, истакна дека Медведев и други претставници и пропагандисти на Кремљ упатиле неколку закани до земјите-членки на МКС доколку тие го почитуваат налогот за апсење на Путин, но ова најверојатно ќе се покаже како неосновано.
– Во хипотетички случај, не верувам дека Русија би направила нешто. Кога станува збор за Германија или која било земја на НАТО, Русија не би преземала ништо бидејќи целосно разбира дека не е подготвена за директна конфронтација со НАТО – рече таа, додавајќи дека тоа може да зависи од земјата-членка и од тоа каква моќ има Русија.
Лотман рече дека Русија може да изврши притисок врз потписниците во Африка и другите земји кои не се членки на НАТО да ги принудат да не се послушаат.
– Лично Путин е кукавица и не верувам дека би заминал надвор од Русија и би ризикувал да биде уапсен – рече таа.
Олександар Москаленко, соработник за демократија во ЦЕПА, рече дека „хистеријата на Медведева нема правна основа“.
-Тоа е исто како да му се закануваш на полицаец кому судот му наредил да дојде и да донесе човек на рочиштето. Нема ништо лично во постапувањето на државата во овој случај – доби наредба, должна е да соработува – рече Москаленко.
Тој објасни дека ако Русија не се согласи со наредбата, мора да оди до МКС, иако не постои правен механизам за поништување на наредбата.
– Таков механизам постои ако налогот за апсење е издаден од друга земја, тогаш случајот може да биде покренат пред Меѓународниот суд на правдата на ОН (на пример, случајот Конго против Белгија) – рече тој.