Нуклеарното оружје повторно во фокус по интензивирањето на израелско-иранскиот конфликт. Израелските воздушни напади врз Иран доведоа до повици за регионална деескалација и нуклеарно разоружување.
Израел, кој се смета за единствена нуклеарна сила на Блискиот Исток, го нападна Иран токму во моментот кога се интензивираа преговорите за иранската нуклеарна програма. Техеран долго време тврди дека неговата програма е исклучиво за цивилни цели.
Што е нуклеарно оружје?
Според Обединетите нации, нуклеарното оружје е најопасното оружје што постои на Земјата.
Станува збор за исклучително моќни експлозиви чие детонирање може да предизвика масовно уништување и долготрајни последици по животната средина.
Нуклеарното оружје ја црпи својата енергија од нуклеарни реакции: фисија (атомски бомби) или фузија (хидрогенски бомби), при што се користат клучни елементи како плутониум-239 и ураниум-235.
Нуклеарната експлозија ослободува толку интензивно топлотно зрачење што сè во непосредна близина на епицентарот може буквално да испари.
Само една нуклеарна бојева глава може да усмрти стотици илјади луѓе, според податоците на Меѓународната кампања за укинување на нуклеарното оружје (ICAN), добитничка на Нобеловата награда за мир.
„Нуклеарното оружје е најопасното оружје на Земјата. Може да уништи цел град, потенцијално да убие милиони и долгорочно да го загрози природниот амбиент и животите на идните генерации. Самото негово постоење претставува закана“, се наведува од Канцеларијата за разоружување на Обединетите нации.
Колку нуклеарно оружје постои во светот?
Нуклеарни бомби се користени во војна само двапати – кога Соединетите Американски Држави ги бомбардираа јапонските градови Хирошима и Нагасаки во 1945 година.
Најблиску што светот некогаш бил до целосна нуклеарна војна било во 1961 година, по конфликтот меѓу САД и Советскиот Сојуз. Од тогаш, земјите генерално се согласуваат дека ширењето на нуклеарното оружје е сериозен проблем.
Според ICAN, современите, помали нуклеарни бомби имаат разорна моќ и до 20 пати поголема од онаа што ја уништи Хирошима. Таа бомба уби околу 150.000 луѓе во првите месеци по детонацијата.
Нуклеарното оружје големите сили сè уште го сметаат за крајна линија на одбрана. Поседувањето на такво оружје се гледа како средство за одвраќање, бидејќи постои страв дека евентуален конфликт би довел до уништување и на напаѓачот и на бранителот.
Според податоците на Канцеларијата на ОН за разоружување, денес во светот наводно постојат помеѓу 12.000 и 13.400 парчиња нуклеарно оружје, а досега се изведени повеќе од 2.000 нуклеарни тестирања.
Држави што поседуваат нуклеарно оружје
Моментално, девет земји во светот поседуваат нуклеарно оружје:
- Русија (5.459)
- Соединетите Американски Држави (5.117)
- Кина (600)
- Франција (290)
- Обединетото Кралство (225)
- Пакистан (170)
- Индија (180)
- Израел (90)
- Северна Кореја (50)
Според Федерацијата на американски научници (FAS), овие земји на почетокот на 2025 година заедно поседувале околу 12.241 бојева глава, при што САД и Русија заедно имаат околу 87% од вкупниот нуклеарен арсенал.
Повеќето земји што поседуваат нуклеарно оружје не објавуваат точни податоци за големината и составот на своите залихи. Сепак, вкупниот светски нуклеарен арсенал се намалува – од врвот од околу 70.000 боеви глави за време на Студената војна.
Напори за елиминација на нуклеарното оружје
Обединетите нации со години се обидуваат да го спроведат процесот на разоружување, но без поголем успех. Сепак, воспоставен е низа меѓународни договори со цел да се спречи ширењето и тестирањето на нуклеарното оружје.
Еден од клучните документи е Договорот за неширење на нуклеарно оружје (NPT), чија цел е да го спречи ширењето на нуклеарното оружје и да го поттикне разоружувањето. Се смета за основа на глобалниот режим за неширење и содржи механизми за надзор и верификација, кои ги спроведува Меѓународната агенција за атомска енергија (IAEA).
Договорот, кој беше отворен за потпишување во 1968 година, стапи на сила во 1970 година. Досега го потпишале 191 држава-членка, обврзувајќи се да се придржуваат до него.
Меѓутоа, некои од државите што поседуваат нуклеарно оружје не го потпишале договорот: Израел, Индија и Пакистан, додека Северна Кореја, која претходно го потпиша, се повлече во 2003 година.
Од друга страна, петте нуклеарни сили што се потписнички се: Соединетите Американски Држави, Русија, Кина, Франција и Обединетото Кралство.
Развојот и одржувањето на нуклеарниот арсенал се исклучително скапи. Според ICAN, земјите што поседуваат нуклеарно оружје трошат околу 225 милиони американски долари дневно за нуклеарните сили.
Критичарите тврдат дека тие средства би можеле да се искористат за подобрување на квалитетот на живот на луѓето ширум светот.