Времето и временските појави се составен дел од човековата цивилизација и интересите на речиси секој човек. Современите технологии, развојот на науката, но и потребата за враќање на природното и исконското, во комбинација со се почестите временски екстреми кои директно влијаат на нашето секојдневие, генерираат јавен интерес за метеорологијата и временските феномени.
За тропските предели се карактеристични различни форми на разорни бури. Сепак, во последниве години, европските земји, вклучително и Балканот, сè повеќе се изложени на екстремни временски појави.
По тој повод разговараме со Кристијан Вујчиќ, еден од основачите и координаторите на Фејсбук страницата „Bosnia Storm Chasers – првото здружение на ловци на бури во БиХ“.
Заедницата „Bosnia Storm Chasers“ е непрофитна асоцијација зад која стојат млади ентузијасти и љубители на природата, метеорологијата, климатологијата, фотографијата, видеографијата…
Потсетување на 2014 година
Првата заедница на ловци на бури во Босна и Херцеговина е основана во 2014 година, а првата иницијатива дојде од Кристијан Вујчиќ во 2006 година.
„2014 година ги донесе најтоплите јануари и февруари во претходните 125 години, многу свежа пролет и лето, а со тоа и невидени поплави во мај и август. Сите се сеќаваме на „мајската поплава“ предизвикана од циклонот Ивет (според хрватската номенклатура „Донат“, според српската „Тамара“, оп.а.), кога во регионот загинаа најмалку 86 лица. Тогаш во БиХ се регистрирани две послаби торнада (пијавици) во градот Ламинци кај Градишка и на езерото Модрац во околината на Тузла. Иницијативата за формирање на заедницата дојде од мене бидејќи ме интересираат атмосферските процеси од 2006 година, кога во мојот роден град Приједор беше регистрирано првото торнадо во БиХ“, изјави Вујчиќ за Анадолија.
Заедно со Вујчиќ, основач на заедницата бил и Недим Сладиќ, а набрзо им се придружил и Енес Џафиќ, со што започнал официјалниот развој на ловци на бури во Босна и Херцеговина. Сегашниот број на членови на заедницата е 24, а претходно ги имало 30, но поради миграцијата тој е намален.
„Од година во година расте интересот за временските услови кај нашите сограѓани, а со тоа и бројот на членовите на заедницата која сега брои 24 постојани членови и речиси стотина дописници од сите делови на Босна и Херцеговина кои ни испраќаат видеа и фотографии “, додава Вујчиќ.
Мапирање на регистрирани торнада во БиХ
На прашањето која е целта на формирањето на Заедницата на ловци на бури, тој посочува дека тоа е за да се снимаат со фотоапарат (или мобилен телефон) сите метеоролошки крајности во Босна и Херцеговина, да се популаризира ова хоби, индиректно да се едуцира јавноста за видови на облаци, бури и екстреми.
Еден од проектите на кои работи заедницата е мапирање на регистрирани торнада во Босна и Херцеговина во референтниот период 2006-2022 година, а кој ќе го претстави следниот месец на својата Фејсбук страница.
Реакциите на граѓаните на социјалните мрежи се главно позитивни, а нагло зголемување на интересот за овие појави е забележано уште од пандемијата на Ковид-19.
„Во последните девет години, колку што постои нашата заедница и Фејсбук страницата, имаше главно позитивни реакции. Невремето е најмногу страшно за нашите сограѓани, особено за земјоделците кои се надеваат дека град ќе ги заобиколи. Во последните две години, односно по пандемијата, интересот рапидно расте“, додава соговорникот.
Опасност од теории на заговор
Современата човечка цивилизација се соочува со појавата на псевдонауката, односно склоноста на сè поголем број граѓани кон теории на заговор, од кои не е имуна метеорологијата, односно климатологијата.
„Ние преку нашата работа работиме на афирмација на се што претставува наука. Тешко е да се влијае на јавноста преку непрофитна заедница. Нашето единствено „оружје“ е знаењето, фотографија или видео од невремето и разјаснување на атмосферските процеси. Од друга страна, сметаме дека ентитетските институции треба да се занимаваат со ова прашање на повеќе фронтови. Имено, образованието уште од најмала возраст треба да инсистира на подобро познавање на атмосферските процеси преку предметите географија и физика“, смета Вујчиќ.
Се препорачува надлежните хидрометеоролошки институти во Босна и Херцеговина да имаат подобар пристап до граѓаните преку различни проекти и едукации, како што се социјални мрежи, едукативни семинари за млади.
Ја користиме можноста да ја пофалиме работата на ентитетските институти и превенцијата од град на Република Српска, но и да упатиме јавен апел да се обезбеди пристап до снимките од метеоролошките радари на сите граѓани, исто како што тоа го прават државните институти во соседните земји. Тука е и одговорноста на медиумите, кои во никој случај не треба да остават простор за лажни теории, да креваат паника пред најавената можност за бура со сензационалистички наслови за клик-мамки. Наша препорака до медиумите, кои во голема мера го формираат мислењето на јавноста, е да преземат иницијатива и сите сомнежи да ги упатат до надлежните хидрометеоролошки заводи, вели Вујчиќ.
Едукација преку Фејсбук страница
Во заедницата решија да започнат еден многу едноставен едукативен проект преку Фејсбук страницата, каде на своите следачи ќе им овозможат можност да видат и да научат за секакви метеоролошки појави во атмосферата, со акцент на оние ретки и екстремни појави.
– Ја користиме можноста да го свртиме вниманието на надлежните органи на Фејсбук групи, страници и поединци кои на социјалните мрежи шират теории на заговор од областа на метеорологијата, ја индоктринираат масата преку виртуелниот свет и на тој начин ги таргетираат метеоролозите и сличните професии. Теоријата дека некои или сите метеоролози имаат за цел да му наштетат на општеството, да предизвикаат суши и шумски пожари, да го уништат земјоделството и имотот со бури што тие наводно ги создаваат од некој центар некаде во светот и дека сите тие се дел од таа агенда, е теорија која не е само кај нас, туку и во целиот свет, оние кои најмногу ја загадуваат животната средина, го уништуваат и трујат човечкиот и животинскиот свет заради нивниот профит, а причината и последицата доведуваат до климатски промени, дизајнирани и пуштени на јавноста, па бурите се посилни таму каде што не треба, а сушите се поизразени, објаснува Вујчиќ.
Првото здружение на ловци на бури во Босна и Херцеговина ја поддржува работата на Светската метеоролошка организација (СМО), државните хидрометеоролошки институти и дава искрена поддршка во овој тежок период кога се изложени на јавен линч од поединци или групи без оправдување. Исто така, заедницата „Босански ловци на бури“ ја дава својата искрена поддршка на Недим Сладиќ, метеоролог и почесен член на заедницата, кој минува низ слични искушенија.
Климатските промени како „нова нормала“
Единствената вистина е дека климатските промени се реалност. Точно, екстремите се појавувале и порано, па на пример, Сански Мост ја забележа највисоката измерена температура од 44,5 степени Целзиусови на 9 јули 1902 година. Сепак, тоа беше екстремно во тоа време. Во последните 20-30 години, екстремите станаа се почести и многу веројатно „новата нормала“ за човештвото. Секоја година климатските промени одземаат сè повеќе животи ширум светот, како човечки така и животински и растителен свет, оставајќи зад себе големи материјални штети, деградирана почва…
На крајот го прашавме Вујчиќ која појава членовите на заедницата се уште не успеале да ја „фатат“ и би сакале. Одговорот е феноменот на топчеста молња.
„Тоа е ретка појава која уште поретко е забележана на камера бидејќи трае многу кратко и има „необично однесување“. Тоа е феномен на атмосферски електрицитет кој може да биде од големина на џамлија до неколку метри во дијаметар. Сепак трае подолго од класичните типови на молњи, но исто така брзо се движи и може да експлодира.
Многу луѓе би го искористиле овој феномен, доколку случајно се сними кај нас, како пропаганда за нивната агенда – теорија на заговор. Но, топчестата молња се појавила низ историјата и за тоа има записи од Британија во 1638 година, империјална Русија, Индија во 1877 година, Шведска во 1944 година, како и на далматинските острови“, вели Вујчиќ на крајот од интервјуто за Анадолија.
Денес, сè уште нема општо прифатено објаснување за овој природен феномен, иако постојат голем број хипотези, а описите се сосема различни. Важно е да се напомене дека топчестата молња не треба да се меша со појавата на таканаречениот „Оган на Свети Илија“, која е објаснета.