Командантот на баталјонот Дмитро Кукарчук зборува тивко, но одлучно. Држејќи ги тетовираните раце зад грб, тој им раскажува на мажите, за возврат на осудениците, за своето искуство во борбата за Украина во Бахмут и Авдијивка. Кукарчук (34) се наоѓа во затвор во централна Украина, каде што се обидува да регрутира физички силни, здрави и мотивирани затвореници во својата единица, Третата независна јуришна бригада.
Повеќе од две години од почетокот на сеопфатната руска инвазија, украинската армија се бори да ги надополни своите исцрпени редови. За да го реши ова, владата минатиот месец воведе нов закон со кој се дозволува вработување на осуденици. Ова овозможува лицата кои исполнуваат одредени услови да бидат пуштени на условен отпуст доколку потпишат договор за воена служба.
„Нема да биде лесно, но кога ќе дојдеш кај нас, ќе дојдеш кај семејството“
Кукарчук не им ветува многу на затворениците.
„Нема да биде лесно. Но, кога ќе дојдете кај нас, ќе дојдете во семејството“, им вели тој на мажите, објаснувајќи дека бригадата нема да има посебни „казни“ единици. Наместо тоа, вели тој, регрутираните затвореници ќе бидат интегрирани во постоечките баталјони.
Некои мажи внимателно слушаат, други се насмевнуваат.
Но, дури и оние кои се смееја почнуваат да обрнуваат внимание кога колегата на Кукарчук зема збор. Еден од нив е човек кој побарал од CNN да го идентификува само со прекарот „Дато“ поради загриженост за приватноста.
Голем дел од животот го помина зад решетки. Осуден за различни кривични дела, тој три пати бегаше од затвор и беше условно пуштен во февруари 2022 година, откако одлежа 31 година. Тој се приклучи на украинската војска само неколку часа откако Русија ја започна својата инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година.
„Ова е вашата шанса да се рехабилитирате во очите на вашите деца“
Дато (58) заповеда почит кон затворениците. Неговиот глас ја пресекува тишината кога застанува, владее целосна тишина. Десетици затвореници го следат секој негов збор. Некои стојат надвор во дворот, други се наведнуваат надвор од прозорците на ќелијата. Неговиот говор е обележан со затворски сленг. Зборува за чест, должност и углед.
„Ова е вашата шанса да се рехабилитирате во очите на вашите деца“, им вели тој.
Регрути од неколку бригади веќе го посетија овој затвор од 700 луѓе, а околу 100 затвореници веќе потпишаа договори со различни единици.
Кој може да оди во војска, а кој не?
Новиот закон не дозволува вработување на лица осудени за злосторства против основите на националната безбедност на Украина или за особено сериозни корупциски злосторства. Исклучени се и оние кои извршиле најтешки кривични дела – на лицата осудени за две или повеќе убиства со умисла, злосторства извршени со суровост или убиства комбинирани со силување или сексуално насилство им е забрането да се пријават во војска.
Како точно законот ќе функционира во пракса, останува да видиме. Откако беше усвоен, украинското Министерство за правда соопшти дека затворениците, кои мора доброволно да се пријават, ќе служат во посебни единици. Но, Кукарчук и Дато, претставници на 3-та независна нападна бригада, би сакале затворските регрути да служат со редовната пешадија.
Кукарчук за Си-Ен-Ен изјави дека војниците од неговата бригада немаат проблем да се борат заедно со осуденици.
,,Како можете да имате посебен однос со луѓето кои доаѓаат кај вас, кои ќе седат во ист ров со вас, кои ќе учествуваат во борбени операции со вас и ќе ви го чуваат грбот?” се прашува тој.
„Изненаден сум што не се регрутирани од почетокот на војната“
Но, другите команданти, иако поддржуваат регрутирање на осуденици, не се толку сигурни за интеграција.
,,Затворениците треба да се борат во одделни единици. И им требаат многу добри луѓе да ги водат“, изјави за Си-Ен-Ен еден командант, наречен „Терен“ кој се бори во близина на Авдијивка.
Командантот на извидничката единица на 110-та механизирана бригада побарал од безбедносни причини да не се споменува неговото вистинско име.
„Воопшто не сум против регрутирање затвореници. Изненаден сум што не ја искористивме таа идеја на почетокот на војната. Секогаш има многу жртви меѓу пешадијата, а доколку осудените сакаат да ги ризикуваат своите животи и борба во редовите на пешадијата, тоа е добра одлука“, додаде тој.
Русите почнаа да регрутираат затвореници
Русите, односно платеничката компанија Вагнер, први почнаа да регрутираат затвореници на почетокот на војната. Минатата година руското Министерство за одбрана продолжи да го прави тоа. Животите на илјадници руски осуденици завршија со практично самоубиствени напади, особено во борбите за градот Бахмут во источна Украина.
Но, украинската министерка за правда Денису Малиуска ја отфрли споредбата.
„Во Украина мотивацијата главно се заснова на патриотизмот. Нашите затвореници доброволно се приклучуваат на војската. Во Русија тоа беше речиси присилено. Јас лично видов руски затвореници кои беа принудени да му се придружат на Вагнер“, рече тој, додавајќи дека во Русија затворениците се регрутирани во позната брутална приватна воена компанија, додека во Украина се приклучуваат на Вооружените сили на Украина.
„Ова е сосема друга приказна“
„Се работи за редовен државен воен рок со сите гаранции: плата, социјално, исплати во случај на повреда, смрт и слично. Ова е сосема друга приказна што се однесува до мотивите и механизмите“, вели тој.
Осудените регрути ќе добијат исто семејно отсуство како и другите војници и ќе имаат право на иста плата, но нема да го добиваат годишниот одмор што е стандарден за другите единици со закон.
Според Министерството за правда, во затворите во Украина во моментов има 26.000 луѓе. Од стапувањето на сила на законот, 5.000 машки затвореници се пријавиле во војска, велат од Министерството. Речиси 2.000 веќе поминаа лекарски преглед и судовите ги ослободија од затвор во војска. Првиот дел од регрутите на затворениците е веќе на основна обука, рече Малиуска.
Министерот рече дека очекува да се пријават повеќе осуденици. Тој вели дека многумина чекаат да видат што ќе биде со првите регрути, но дека првичните реакции биле позитивни. Малиуска смета дека многу затвореници ја гледаат програмата како можност да се ослободат од етикетата „екс затвореник“, која се користи за етикетирање на луѓето кога ќе бидат ослободени.
„Моралот е повисок од оној на оние што се мобилизираат на улица“
„Дефинитивно постои ризик. Но, моралот и расположението на оние кои се ослободени од затвор се многу повисоки од оние кои се мобилизирани некаде на улица“, изјави тој за Си-Ен-Ен.
„Насилно мобилизиран, оној кој не сакал да оди во војска, тоа го доживува како трагедија и влошување на условите за живот. А дезертерството од оваа категорија војници може да се очекува многу почесто отколку од луѓе кои се издигнале на социјалната скала а тоа во однос на приходите, начинот на живот и почитта за затворениците е покачување на социјалната скала“, објаснува тој.
Министерот изјави за Си-Ен-Ен дека владата знае дека затворениците може да претставуваат предизвик за командантите на теренот, но рече дека законот може да се прилагоди по потреба во зависност од тоа како изгледаат работите во пракса.
„Многу ќе зависи од командантите на единиците и нивната способност да воспостават дисциплина во затворските единици“, рече тој.
Русите му ги убија сопругата и децата, тој оди од затвор во војска: „Не можев да ги заштитам, сега ќе ги заштитам другите“
На полигонот во централна Украина, група затвореници веќе е во втората недела од основната обука. Меѓу нив е и 28-годишниот Дмитро, чија сопруга и две мали деца беа убиени во руски напад врз источниот град Ижиум само неколку недели по почетокот на инвазијата на Украина, додека тој отслужуваше четиригодишна затворска казна. Тој побара од CNN да не го објавува неговото презиме од безбедносни причини.
Дмитро изјави за Си-Ен-Ен дека знаел дека сака да се бори од моментот кога започнала војната. Кога регрутерите го посетиле неговиот затвор, тој бил меѓу првите што пријавил.
„Имав жена и деца и знаев дека некој мора да ги заштити. Но бидејќи не можев да го направам тоа, сега ќе ги заштитам другите семејства кои сакаат да живеат и да имаат деца“, изјави тој за Си-Ен-Ен.
„Можев да останам во затвор и да не одам во војна, но мотивиран сум“
Дмитро изјави за Си-Ен-Ен дека пораснал како сирак и почнал да краде кога бил млад. Тој додаде дека верува оти затворот ги учи луѓето како да преживеат во сурова средина, што значи дека поранешните затвореници може подобро да се справат со притисоците на фронтот отколку обичните цивили.
Тој за Си-Ен-Ен изјави дека сакал да се одмазди кога неговото семејство било убиено. Сега не може да поднесе да зборува за оние што ги изгубил, но сонува за денот кога ќе може да започне одново и да има деца кои ќе се гордеат со него.
„Имам уште една година и пет месеци од казната. Тоа не е многу. Можев да останам во затвор и да не одам во војна. Но, јас сум мотивиран. Не сакам другите луѓе да поминат низ ова“, рече тој за загубата на неговото семејство.
Ги фаворизираат сираците
Во затворот, Кукарчук и Дато внимателно ги избираат своите регрути. Седејќи спроти нив во просторијата за интервју, тие го прашуваат секој волонтер за нивното потекло и мотивација. Бригадата не прима лица над 50 години, оние со сериозни здравствени проблеми или оние кои се физички неспособни. Од друга страна, се фаворизираат сирачињата.
Кукарчук за Си-Ен-Ен изјави дека сирачињата кои имале тешко детство и се навикнати да преживуваат и да се справуваат со тешкотии, обично се добро во армијата. По секое интервју, затворениците се ракуваат со регрутите. Избраните ја пополнуваат документацијата и чекаат дополнителни инструкции.
Од 17-те затвореници кои сакаа да се приклучат на денот кога Си-Ен-Ен го посети затворот, Третата независна јуришна бригада регрутираше 12. Кукарчук рече дека тоа е „многу добра бројка“. Бригадата е една од најбараните единици и обично одбива повеќе од половина од осудените кои сакаат да и се придружат.
Но, постојат исклучоци. Еден од затворениците има слаб вид и Дато и Кукарчук прво се двоумат. Меѓутоа, по краток разговор, човекот бил прифатен.
,,Видот може да се подобри. Мотивацијата е поважна од визијата“, вели Дато.