Готовината сè уште не исчезнала од секојдневниот живот, но нејзината важност брзо опаѓа.
Во земјите од еврозоната, сè повеќе граѓани користат картички, паметни телефони и апликации за плаќање, додека хартиените пари и монетите играат помала улога во секојдневните трансакции.
За Европската централна банка (ЕЦБ), оваа дигитална трансформација поставува клучно прашање: како да се зачува улогата на јавните пари во свет кој сè повеќе се свртува кон безготовински плаќања? Одговорот е – дигиталното евро, нова валута на централната банка дизајнирана да функционира како готовина, но во дигитална форма, пишува Euronews.
Физичко надополнување на готовина
„Главната причина за воведувањето на дигиталното евро е да се зачуваат предностите на готовината во дигиталното доба“, изјави во јули Пјеро Чиполоне, член на Извршниот одбор на ЕЦБ.
„За да го постигнеме ова, треба да ги надополниме физичките пари со дигитална форма.“
Иако готовината е едноставна, универзално прифатена и независна од банкарски сметки и провизии, дигиталните плаќања генерално се вршат преку приватни системи – претежно американски компании за картички или технолошки гиганти – кои носат ризици од провизии, следење на податоци и исклучување на оние кои не користат банкарска сметка.
Ризик за монетарната сувереност
Уделот на готовината во плаќањата во Еврозоната се намали од 68% во 2019 година на 40% во 2024 година според бројот на трансакции, а од 40% на само 24% според вредноста. Доколку ЕЦБ не воведе дигитално евро, постои растечки ризик монетарниот суверенитет на Европа да биде загрозен од приватни, честопати неевропски решенија.
Чиполоне предупредува дека неможноста за користење готовина во онлајн плаќањата или дигиталните трансакции ја намалува конкуренцијата, отпорноста и слободата на потрошувачите да изберат како ќе платат.
Потрошувачите и малите бизниси сè уште ја ценат готовината
Иако трендот е кон дигитализација, готовината останува претпочитана во многу мали и средни претпријатија. Во Австрија, повеќе од 50% од компаниите сè уште претпочитаат да плаќаат во готово, во Италија околу 40%, а вкупно во Еврозоната речиси една третина.
Економистите предупредуваат дека без стандардизирана јавна платформа како дигиталното евро, постои опасност европскиот пазар целосно да биде преземен од приватни и странски платни системи.
Како ќе функционира дигиталното евро?
Корисниците ќе пристапуваат до него преку дигитален паричник кој ќе биде достапен преку банки или јавни тела. Плаќањата ќе бидат моментални, бесплатни и достапни и онлајн и офлајн. Средствата ќе можат да се плаќаат од банкарска сметка или во готово, а постојат и ограничувања на износот за да се спречи одлив на капитал од банките.
ЕЦБ нагласува дека нема да ги следи личните купувања или приватните податоци на граѓаните, што би ја зачувало приватноста на корисниците. Едно дигитално евро секогаш ќе вреди едно евро во готово.
Кога можеме да очекуваме претставување?
ЕЦБ моментално е во подготвителна фаза што трае до октомври 2025 година. Дури по завршувањето на законодавните процеси може да се донесе одлука за продолжување на проектот. Дури и со „зелено светло“, развојот ќе трае уште две до три години, што значи дека е реално да се очекува дигитално евро помеѓу 2027 и 2029 година.
Влијание врз глобалните финансии
Иако често се шпекулира за влијанието на дигиталните валути врз доминацијата на американскиот долар, ЕЦБ истакнува дека дигиталното евро не е геополитички инструмент, туку средство за малопродажни плаќања во Европа. Доларот сè уште доминира во светската трговија и финансии благодарение на довербата и глобалните мрежи, но дигиталното евро би можело да ја зајакне единствената валута во самата Европа.