Јованка Броз беше прва дама на поранешната Социјалистичка Федеративна Република Југославија. Таа стана позната како сопруга на Јосип Броз Тито, но всушност е многу повеќе од тоа. Имала натчовечка сила, храбро се борела во војната, им помагала на другите, а потоа извршувала бројни државни функции. Таа секогаш работеше на себе, а училиштето го заврши со почести. Таа не се срамеше да работи ниту една работа. А особено ја паметиме по познатата пунџа која сама ја направи, како и по беспрекорниот стил за кој беше лично задолжена.
Потекнува од угледното семејство Будисављевиќ од Лика. По окупацијата на Југославија, во 1941 година била примена за член на Сојузот на комунистичката младина (СКОЈ), а потоа започнала да работи во НОП. Во летото 1942 година се вклучила во партизаните, во тогаш формираната Прва Лика женска чета, која тогаш била вклучена во Втората лика бригада. Заедно со Шестата лика дивизија го минала воениот пат од Лика до Дрвар, каде што била политички комесар на партизанската болница, а потоа до Белград и Сремскиот фронт. За време на војната, двапати била ранета и наградена со Орден за храброст.
Кон крајот на 1945 година била прераспределена во Белград, каде што ја прифатила функцијата секретарка на Тито, со задача да се грижи за домашните работи во резиденцијата на Ужичка 15 и Бели двор. По операцијата на Тито во 1947 година, таа почнала да се зближува со него, по што започнале врска . Тие се венчале на 15 април 1952 година, а таа беше претставена на јавноста како негова сопруга во септември истата година. Завршила гимназија вонредно и почнала да студира литература, но поради многубројните обврски била принудена да ги прекине. Во 1953 година била демобилизирана во чин потполковник на ЈНА.
Се омажила за Тито кога имала 28 години, а тој тогаш имал 60. Последните три години од животот и било забрането да го гледа, а еден месец по смртта на Тита била исфрлена од куќата на Ужичка 15 во нејзиниот ноќница. Таа не можела да си ги земе ниту лични работи бидејќи била под закана со оружје. Таа е префрлена во своевиден домашен притвор во неадекватна стара вила на Дедиње. Вилата немала парно и прокиснувала, а Јованка немала ниту лични документи ниту здравствена книшка.
„ Живеам од инает и додека сум жива ќе се борам за правдата и за она што ми припаѓа. Јас сум тешка Личанка, таква сум, така ќе умрам. Не сум јас некој протоколарен украс што само може да го отстранат, укинат и уништат. Имам челични нерви и, фала богу, здравјето ме чува, па ќе продолжиме да се бркаме, ме малтретираат затоа што мислат дека ако ме убијат, ќе ги убијат и сите тајни и жешки теми од таа ера, од животот на Тито, тие поминуваат овде. И нема да можат да го направат тоа“, рече Јованка Броз до Жарко Јокановиќ, која во книгата „Мојот живот, мојата вистина“ објави низа исповеди од повеќегодишни разговори со првата дама на Југославија.
Таа не ја напуштила куќата од 2007 година.
– Не, не одам никаде, бидејќи немам никакви можности. Верувај ми продадоа автомобил што можев да го користам повремено и одамна не сум отишол никаде. Каде одам? Дали треба да ја наметнам мојата болка на другите? Нема смисла. – изјави Јованка во едно од последните интервјуа.
Потоа опишала како изгледал нејзиниот ден во таква сиромаштија.
– Па, сето тоа се смени… И јас сакам да читам, сакам и да слушам убава музика и сето тоа, но животот се промени. А потоа и мене ме интересира се што се случува, што се пишува и немам време сето тоа да го прегледам. Затоа што сум сам, без никаква помош никаде.
А потоа погледна назад за да види дали сè уште ги чуваат големите тајни на Тито.
Има тајни колку сакаш. Само оние кои ги изградиле тие тајни треба да зборуваат за тајни. И не смеат да писнат – беше јасна таа.
Таа беше горда на своето истакнато семејство до смрт.
– Па, јас сум многу горд на моите предци и семејството. А тоа беше земено како минус од околината на Тито. И како да не се гордеам со моите предци? Поврзано со Тесла, Том Будисављевиќ, Данило Бањанин. Десетици свештеници и офицери кои моето семејство ги има дадено низ историјата. Тоа се факти и тоа никој не може да ми го одземе, па ни тие што ми ограбија се останато – изјави Јованка, која многу им помогна на своите сестри во животот.
– Моите сестри останаа сиромашни за време на војната. Ги свртев небото и земјата за да ги најдам по војната и ги најдов во Вуковар и Оточац. Јас ги одгледав, двете станаа интелектуалки. Зора и Нада денес живеат во Белград. Овде, Нада често доаѓа да ми помогне, бидејќи овде се е скршено – рече таа.
Нада Будисављевиќ, помладата сестра на Јованка, која јавноста веќе имаше можност да ја види и слушне во серијата „Јованка Броз и тајната служба“, се одрази на тешката старост на Јованка.
Таа истакна дека нејзината сестра била многу вешта, брза и способна и дека тоа се квалитети кои ја квалификуваат да работи на суд, а потоа наброја некои од нејзините подвизи за време на војната.
– Се зборуваше дека ја донеле таму бидејќи е убава и згодна. Верувам дека нејзините организациски способности и препорачаа да работи за Тито. За време на војната, кога имаше слетување на Дрвар, таа беше на чело на болницата. Таа ги извлече сите ранети од Дрвар. Таа основала болница на Сремскиот фронт. Кога Белград беше ослободен, таа основа болница во зградата каде што подоцна одевме на училиште. Сега е Факултетот за образование – рече најмладата сестра на великанот Јованка Броз.
Нада проговори за врската помеѓу Тито и нејзината сестра во деновите пред неговата смрт, но и за деновите кога Јованка останала сама.
– Јованка секој ден се обидуваше да се јави во болницата каде што лежеше Тито, но не и дозволија да стапи во контакт со него. Еден ден беше на терапија, другиот ден спиеше…и така, беа изговори. Во суштина, никогаш не дозволуваат да разговараат меѓу себе – изјавила Нада.
Кога почина Јосип Броз Тито, малкумина кои изразија сочувство на Јованка беа ќерката и синот на починатиот египетски претседател Насер и Индира Ганди.
– Само Индира Ганди не веруваше во официјалната верзија дека Јованка не сака да прими никого по смртта на нејзиниот сопруг, а таа беше единствената која дојде да изрази сочувство. А во куќа во која пред тоа немаше никој и ништо, одеднаш се појавија келнери, чаеви, колачи, секретарки – продолжи Нада.
А потоа, набргу по смртта, луѓето влегле во резиденцијата на Ужичка 15 и 10 часа ги пребарувале касите и собите.
– Веќе беше вечер, 10 часот навечер, ми се јави на телефон со умирачки глас да дојдам. Дојдов и јас, влегов во дневната соба од терасата и видов група луѓе кои гледаа низ куќата, гледаа слики, мебел и еден човек кој веројатно беше водач на групата кој носеше темни очила среде ноќта, кој беше многу важен, ја замоли Јованка да му ги даде клучевите од неговата канцеларија. Таа рече дека не знае каде се и дека не може да се сети. А таа не можеше да се сети бидејќи сето тоа ја обзеде, а тој почна да ја тресе за раменици и да го бара клучот. А потоа телефонски се јавил на некого, па почнале да тропаат по канцеларијата на Јованка… – изјавила Нада.
Таа не го доживеала задоволувањето на правдата, починала во значителна беда во 2013 година во Белград поради срцев удар на 89-годишна возраст, а 33 години во изолација, чекајќи оставинско рочиште за да дознае што и припаѓа по смртта на нејзиниот сопруг. Нејзината последна желба била да биде погребана во Куќата на цвеќето до Тито.