Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии ИФИМЕС од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира настаните на Блискиот Исток, на Балканот и низ целиот свет. ИФИМЕС ја анализира ситуацијата во Црна Гора пред вториот круг од претседателските избори, кои ќе се одржат на 2 април 2023 година. Од анализата „Црна Гора – Претседателски избори 2023: Влегување во ерата по Ѓукановиќ“, ги објавуваме најважните и најинтересните делови.
На 2 април 2023 година во Црна Гора ќе се одржи вториот круг од изборите за претседател на државата. Во првиот круг кој се одржа на 19 март 2023 година, најмногу гласови освоија Мило Ѓукановиќ 119.673 гласови (35,37%) и Јаков Милатовиќ 97.858 (28,92%). Излезноста беше 64,06% (341551). Мандатот на претседателот трае пет години.
Мило Ѓукановиќ (61), кандидат на Демократската партија на социјалистите (ДПС), по професија економист. Тој е во конкуренција за трет мандат за претседател на Црна Гора, а пет пати беше и премиер на Црна Гора. Тој е претседател на Демократската партија на социјалистите.
Јаков Милатовиќ (36), кандидат на Движењето „Европа сега“, по професија економист, поранешен министер за економски развој. Тој влезе во политиката по изборите во 2020 година, кои беа пресвртница за Црна Гора. Тој е заменик претседател на новооснованото движење „Европа сега“. Милатовиќ е проевропски и прозападен, и токму тоа му донесе гласови.
Претседателските избори претставуваат конечен крај на долгиот период на власт на Демократската партија на социјалистите (ДПС), која по изборниот пораз во 2020 година загуби и на локалните избори. Поразот на Ѓукановиќ би значел конечен пад на ДПС, која имаше апсолутна власт во Црна Гора од воведувањето на повеќепартискиот систем, односно од 1990 до 2020 година. Претседателот на државата во Црна Гора нема поголеми овластувања. Но, вториот круг ќе биде важен и за судбината на Ѓукановиќ и за парламентарните избори кои ќе се одржат на 11 јуни 2023 година, иако постои можност за нивно одложување.
Продолжување на демократските промени
Мило Ѓукановиќ дојде на власт во 1989 година преку т.н Антибирократска револуција на крилата на српскиот национализам, предводени од Слободан Милошевиќ. Ѓукановиќ стана еден од најдоверливите и најблиските соработници на Слободан Милошевиќ. Тој воспостави силни врски со Русија, што резултираше со приватизација на државниот имот, бидејќи руските сопственици станаа газди на околу 30 отсто од црногорската економија. Ѓукановиќ е активен учесник во воените настани на територијата на поранешна Југославија, иако се уште не е гонет за таа улога. За време на војната во Босна и Херцеговина, тој му обезбеди логистичка поддршка на Радован Караџиќ и неговиот проект за создавање на Република Српска.
Црна Гора под малигното влијание на Ѓукановиќ
Вториот круг од изборната кампања се одвива во измислувањето непријатели од страна на Мило Ѓукановиќ за наводната закана за државноста на Црна Гора од т.н. големосрпскиот проект, Српската православна црква (СПЦ) и Русија. Всушност, најштетно за Црна Гора е малигното влијание на Ѓукановиќ. Жарко Пуховски вели: „Всушност, не треба да заборавиме дека во меѓувреме, она што се случи е дека Црна Гора (на чело со Ѓукановиќ) почна да се однесува како Австрија по Втората светска војна, па затоа се прогласи за прва жртва на Милошевиќ, бидејќи Австрија се прогласи за прва жртва на Хитлер, а не за соучесник во војната, како што и во двата случаја беа Австрија и Црна Гора“. Таквата политика Ѓукановиќ и денес им ја „продава“ на Бошњаците и Албанците, не само во Црна Гора.
Доскорешниот претседателот на Албанија Илир Мета за т.н. големосрпски и големоалбански проекти, изјави: „Голема Србија пропадна, а Голема Албанија не е можна“.
Аналитичарите сметаат дека треба да се разоткрие режимот на Мило Ѓукановиќ, бидејќи Црна Гора е полноправна членка на НАТО, што значи дека за неа важат највисоките демократски стандарди, кои треба да ги наследи и промовира, а од кои се уште е доста далеку. Конструкциите на Ѓукановиќ се неверојатни, дека Србија сака и може да ја нападне земјата, која е членка на најголемиот и најсилниот воен сојуз во светот, НАТО. Исто така, сè уште не е забележано дека Русија нападнала некоја земја членка на НАТО од нејзиното основање во 1949 година, така што измислувањето непријатели е константа на Мило Ѓукановиќ.
Бошњаците и Албанците жртви на Ѓукановиќ
Околу 20% од населението (Бошњаци и Албанци) на Црна Гора се „заложници“ на режимот на Ѓукановиќ веќе неколку децении, кој преку неколку поединци Бошњаци и Албанци и неколкумина од нивните семејства, кои уживаат во привилегиите на режимот, создаваат лажна слика за интеграцијата на овие две етнички заедници, со што се залажува домашната и меѓународната јавност за наводната меѓуетничка хармонија во Црна Гора. Дури и Бошњаците, како жртви на режимот на Ѓукановиќ, застрашени од закани беа принудени да гласаат за својот злосторник. Тоа се однесува на извршените воени злосторства и геноцидот во Сребреница, со кои се поврзува Мило Ѓукановиќ, во улога на тогашен претседател на Владата на Црна Гора, кој учествуваше во работата на Врховниот совет за одбрана на Сојузна Република Југославија, за што сведочат бројни пишани документи. Оправдано е да се постави прашањето дали Бошњаците заборавиле или молчат за тоа дека Мило Ѓукановиќ бил најблискиот соработник на Слободан Милошевиќ и дека тој остана единствениот висок функционер од воениот период кој се уште не е гонат, иако воените злосторства не застаруваат.
Аналитичарите сметаат дека бошњачките и албанските партии, доколку сакаат да ја „исперат“ дамката од себе, дека биле соработници и столбови на режимот, се на своевиден демократски и морален тест, имаат шанса да направат демократски пресврт и да се насочат кон иднината елиминирајќи секаква понатамошна соработка и поддршка за Ѓукановиќ и ДПС. Од 1991 година, Ѓукановиќ разви посебни односи со раководството на Република Српска. Во времето на меѓународните санкции против Сојузна Република Југославија, главните воени снабдувачи на Радован Караџиќ и Ратко Младиќ беа Ѓукановиќ и неговиот брат, помагајќи ја воената машина на воените злосторници, што резултираше со геноцид во Сребреница. Од изјавите на Мило Ѓукановиќ е јасно дека за него Бошњаците и Албанците се само „резервоар на гласови“ и ништо повеќе. Затоа е важно припадниците на малцинските заедници да не подлегнуваат на силниот притисок на Ѓукановиќ, бидејќи мора да ја градат својата иднина со другите сограѓани без Ѓукановиќ, кој ја завршува својата политичка кариера.
Пресвртот на Бошњаците и Албанците нема да биде лесно да се направи, бидејќи поединци од нивните партии се вмешани во криминал и корупција, а некои дури и во воените настани во Босна и Херцеговина и Хрватска заедно со Ѓукановиќ. Криминалот и корупцијата на Ѓукановиќ се поголеми од „Голема Србија“. Најзначајна поддршка на режимот на Мило Ѓукановиќ му дава Република Хрватска. Црна Гора и Хрватска најдоа спонзори во Кина, но и во Руската Федерација. Овие две земји се обидуваат да ги претстават и оправдаат своите нетранспарентни односи со Кина, но и со Руската Федерација како „добри деловни потези“.
Со пенкало во рака до демократијата
Претседателските избори се одржуваат во време на распишување на предвремените парламентарни избори кои треба да се одржат на 11 јуни 2023 година и посетата на премиерот на Црна Гора, Дритан Абазовиќ на САД. Претседателските избори се последна можност да се замени последната функција која не е сменета во земјата од 1989 година – функцијата претседател. Се смета дека транзицијата е завршена кога носителите на функциите физички и демократски ќе бидат сменети од сите клучни позиции. Затоа, претстојните избори симболично ќе значат крај на транзицијата во Црна Гора.
Аналитичарите сметаат дека на претстојните претседателски избори е важно граѓаните на Црна Гора, обединети во сите свои разлики, без страв и странски влијанија, демократски да се спротивстават на деценискиот режим на Мило Ѓукановиќ со пенкало во рака и да го урнат тој режим, и конечно Црна Гора по 34 години по демократски пат да го порази Ѓукановиќ.
Иако Мило Ѓукановиќ дојде на власт преку улица, тој ќе биде соборен од власт на демократски начин. При заминувањето од власт, покрај гласовите на припадниците на малцинските заедници и дијаспората, важна улога ќе имаат и младите гласачи, кои треба да бираат меѓу минатото и иднината. Високиот одѕив е важен за легитимитетот на идниот претседател.
Гласовите за Јаков Милатовиќ се поддршка на избирачите за членство во ЕУ, а неговата победа е поттик дека ЕУ треба брзо да ја прими Црна Гора во членство. Приказните за српското и руското влијание за човек кој цел живот студирал и работел на западната хемисфера се неосновани. Ако Милатовиќ може да се означи дека наводно претпочита некоја просрпска опција, тогаш и тоа е негов квалитет, кој може да биде во функција Црна Гора, да ги смири сегашните антагонизми во црногорското општество и да го постигне толку потребниот внатрешен консензус за иднината на земјата.
Милатовиќ може да биде прифатлив за мнозинството Црна Гора. Според матрицата на Мило Ѓукановиќ, сите што се негови политички противници работат за Србите, односно за Србија. Милатовиќ треба да биде свесен за фактот дека тој ќе биде одговорен за евентуално скршнување од патот кон НАТО и ЕУ, што на крајот може да предизвика внатрешни конфликти во Црна Гора. Милатовиќ е личност која би можела да балансира меѓу двете опции во Црна Гора, т.е. меѓу „Запад“ и „Исток“ во корист на напредокот и светлата иднина на таа земја.
Важно е што во регионот започнаа позитивни процеси кои полека, но сигурно ги елиминираат носителите на криминалот и корупцијата, како Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ), Хашим Тачи (ПДК), Бојко Борисов (ГЕРБ) и на ред Мило Ѓукановиќ. дојдоа (ДПС) и Еди Рама (ПС).
Аналитичарите сметаат дека заминувањето на Ѓукановиќ ќе го отвори патот за побрз пристап на Црна Гора кон членство во ЕУ. Во моментов европскиот пат е запрен и блокиран токму поради Ѓукановиќ, а од 2 април во Црна Гора започнува ерата по Ѓукановиќ.