Контроверзниот словачки проруски премиер Роберт Фицо беше застрелан и тешко повреден во обид за атентат оваа среда. Инцидентот се случил по седницата на Владата во градот Хандлова, на околу 150 километри североисточно од главниот град Братислава. Некој од толпата наводно извикал: „Роберт, дај ми ја раката“, по што дошло до пукање во кое премиерот се здобил со неколку прострелни рани. Осомничениот е приведен, а како што прво објави словачкиот портал SME, станува збор за 71-годишниот писател Јурај Цинтула од малото гратче Левица.
По состанокот на владата во средата во градот Хандлови, премиерот отиде да ја поздрави толпата луѓе кои чекаа пред локалниот културен центар. Цинтула исто така беше меѓу нив и испука неколку куршуми кон премиерот. Тој наводно легално го поседувал оружјето со кое пукал.
Ein Video von #RTV Prievidza zeigt das Schussattentat auf den slowakischen Ministerpräsidenten Robert #Fico in Handlova. Bei dem Täter soll es sich um den 71-jährigen Schriftsteller Juraj Cintula aus Levice handeln. pic.twitter.com/Cy62CcRoBz
— M.Seywerth (@seywerth) May 15, 2024
Неколку сведоци на Интернет напишаа дека осомничениот прво му викнал на премиерот: „Робо, дај ми ја раката“. Фицо му пријде и му ја подаде раката. Потоа одекнаа истрели. Наводно ги имало пет, а три истрели го раниле премиерот.
Напаѓачот по пукањето брзо бил совладан од полицијата, по што бил преземен од Националната криминалистичка служба.
Порталот Aktualoty успеал да стапи во контакт со синот на осомничениот. Тој потврди дека неговиот татко легално поседува пиштол. Но, тој негираше дека некогаш спомнал дека планирал напад врз Фицо.
„Немам поим што сакал таткото, што планирал, зошто тоа се случило“, рече тој. На прашањето дали татко му го мрази премиерот, тој одговори: „Ќе ви го кажам ова – тој не гласаше за него“.
Според информациите на порталот SME, осомничениот бил голем противник на Фицо.
И синот на осомничениот негираше дека неговиот татко е ментално болен. „Можеби имал краток спој, не знам. Тој е малку поимпулсивен, но никогаш не се занимавал со психијатри или нешто слично.’
Пензионерот претходно работел во рудник во Хандлова, а како што дознаваат словачките новинари бил близок до градските власти. Подоцна работел како обезбедување во еден од трговските центри во Левице. Во септември 2016 година, тој беше нападнат од еден од клиентите на продавницата, што беше објавено од словачките медиуми.
„Тој беше дрогиран. Почна да фрла кокошки од полиците на земја, а потоа почна да жонглира со нив“, изјави тогаш Цинтула за медиумите за младиот човек кој дошол во трговскиот центар со својата девојка.
Цинтула го фати престапникот за раменици и сакаше да го натера да си замине. Меѓутоа, младиот човек почнал да го тепа. Го удирал со тупаници и клоци додека конечно не паднал меѓу полиците. Напаѓачот потоа бил уапсен од полицијата и одведен во затвор.
Јурај Цинтула, кој е осомничен дека пукал во Фицо, бил и уметник и пишувал песни. Тој е член на Друштвото на словачките писатели, а член на Управниот одбор на тоа друштво е парламентарниот претставник и раководител на Комисијата за култура и медиуми Роман Мичелко. Според него, друштвото брои 550 членови. Секој што ќе објави две книги има право да аплицира за членство, изјави Мичелко за порталот SME.
Според Роман Мишелек, осомничениот напаѓач не бил во ниту едно тело на друштвото. „Речиси никој во Управниот одбор не го познава. Според моите информации, тој се пријавил за членство пред девет години. Не го познавам лично“, изјави Мичелко.
Јурај Цинтула бил основач на литературниот клуб Духа во Левице. Напишал вкупно три збирки поезија.
Видеа против насилство
Човекот кој сега е осомничен за напад на премиерот пред осум години објави три видеа со наслов „Против насилството“.
Мора да покажеме сила, но не и насилство“, вели тој во првиот дел од видеото. Според него, треба да се покаже сила на плоштадите каде што треба да се соберат луѓе кои не се согласуваат со алчноста на политичарите, но не се против демократијата.
На крајот од видеото има снимка од логото на движењето „Против насилството“. Во светло синиот круг е пламен, а во него светло сина солза.
Движењето „Против насилството“ е нова политичка партија чија цел е да го спречи ширењето на насилството во општеството. За да се спречи војна во Европа и ширење на омраза“, стои под логото. Во позадина се слуша првиот концерт за пијано на рускиот композитор Пјотр Илич Чајковски.
Според информациите од видеото, тој го основал движењето во 2016 година, а во април истата година Цинтула покренала петиција за нејзина регистрација. Сепак, според информациите на сајтот, на петицијата се потпишале само осум лица.
Долготрајна операција
Словачкиот премиер итно со хеликоптер бил пренесен во болницата во Банска Бистрица, каде му била укажана лекарска помош, а истрагата за целиот случај ја презела Националната агенција за криминал (НАКА).
– Операцијата трае повеќе од три часа – извести министерот Роберт Калињак, додавајќи дека здравствената состојба на премиерот Фицо е исклучително сериозна.
– Борбата за животот на премиерот продолжува, ова е многу тежок ден, рече Калињак, додавајќи дека се уште нема добри вести и дека довербата ја полага во рацете на медицинскиот персонал.
Набргу по атентатот на социјалните мрежи се појави видео на кое наводно се гледаат првите моменти по пукањето. На него се гледа човек во црна кошула со пиштол, очигледно телохранител на премиерот, видно вознемирен и се обидува да ги избрка минувачите кои се обидуваат да го снимат инцидентот со своите мобилни телефони.
Словачката претседателка Зузана Чапутова на социјалните мрежи остро го осуди „бруталниот напад“ врз премиерот Фицо, нејзиниот политички противник, и му посака брзо закрепнување.
Словачката новинска агенција ТАСР јавува дека потпретседателот на парламентот одлучил да ги одложи седниците до дополнително известување поради инцидентот.
Проруски популист
Да потсетиме, станува збор за проруски популист кој освои трет, но не последователен мандат на чело на државата на последните парламентарни избори во Словачка, во октомври 2023 година. Фицо, имено, беше премиер во периодот меѓу 2006 и 2010 година и меѓу 2012 и 2018 година, кога беше принуден да поднесе оставка поради масовните протести што ескалираа по убиството на истражувачкиот новинар Јан Куцијак и неговата свршеница Мартина Кушнирова.
Новинарското дуо е ликвидирано откако ја истражувале приказната за корупција и врски со мафијата во самиот врв на тогашната влада на Роберт Фицо. Полицијата подоцна утврдила дека нивното убиство било планирано најмалку две недели. Тоа беше прво вакво убиство на истражувачки новинари во Словачка, што се совпадна со убиството на колешката од Малта, Дафне Каруана Гализија.
По падот на Фицо, повеќе од 40 лица од висок профил блиски до неговиот кабинет беа осудени, главно врз основа на злоупотреба на службената положба и корупција. Меѓу осудените има и истакнати словачки судии, полицајци, разузнавачки и јавни службеници, како и неколку претприемачи.
До враќањето на Фицо на власт, судот „чешла“ девет одделни обемни случаи на организиран криминал кои произлегоа од турбулентниот мандат на Смер од 2016 до 2020 година. Судејќи според обвиненијата кои сега се јавно достапни, најмалку четворица олигарси блиски до Фицо се обвинети за профит од државните договори.
Овој пат, неговата партија Смер се фокусираше ласерски на брзо откажување на воената помош за Украина, додека Фицо ја користеше секоја можност во кампањата да се спротивстави на санкциите што западните земји и ги воведоа на Русија поради агресијата врз Украина. Тој ја обезбеди својата победа на крилата на поддршката, која овој пат, благодарение на неговата остра проруска реторика и антибриселската наративност која му го донесе прекарот „Словачки Орбан “, дојде од екстремната десница.
Како што напиша Ројтерс во својата статија за ликот и делото на Роберто Фико, тој е политичар кој ја менува својата позиција во зависност од јавното мислење и актуелната политичка реалност.
„Енергетски техничар“
Токму затоа, свесен за фактот дека Словачка е значително повеќе зависна од фондовите на ЕУ отколку, на пример, Унгарија, Фицо мораше да ја ублажи реториката кон Украина по враќањето на власт, бидејќи во спротивно Европската комисија речиси сигурно ќе му го блокира пристапот до нејзината каса.
Имено, тој ја смета својата главна задача на чело на државата „да го заштити животниот стандард на оние сонародници кои решиле да останат да живеат во Словачка“.
– Фицо е енергетски техничар, убедливо најдобар во државата и во моментов нема пандан. Тој е политичар кој секогаш ги следи анкетите на јавното мислење и има фантастичен инстинкт за секоја нација – објаснува за Ројтерс социологот Михал Васечка од Институтот за политика во Братислава.
Словачки политичари кои претходно беа обвинети за злосторства му се придружија во кабинетот; како што е министерот за внатрешни работи, Роберт Калинак, моментално одговорен за Одделот за одбрана. Фицо соработува и со обвинетиот заменик-министер за правда, Павол Гашпар, чиј татко Тибор сè уште се товари како наводен шеф на криминална група која дејствувала во рамките на полицијата.
Откако изврши ригорозна „чистка“ во редовите на полицијата, во чии рамки беше укинато и специјалното обвинителство за борба против корупцијата, популистичкиот премиер на Словачка остро се сврте кон медиумите објавувајќи закон чија главна задача беше реструктуирање јавната телевизија РТВС.
– Состојбата во РТВС е неодржлива бидејќи таа институција објективно не известува за состојбите во државата, се додека е во директен спор со словачката влада. Ова го прекршува основното човеково право на Словаците; пристап до објективни информации – рече премиерот на прес-конференција на крајот на април.
И покрај тоа што Фицо тврдеше дека тоа е закон што ќе го „освежи“ бизнис моделот на јавниот сервис, критичарите, но и институциите на ЕУ, предупредија на фактот дека словачката влада се обидува јавната телевизија да ја претвори во пропаганден билтен на Фицо.
Вреди да се напомене дека автор на тој контроверзен закон е министерката за култура на Фицо, Мартина Шимковичова , која покрај тоа што некогаш работела на предметната телевизија, е и познат пропагатор на теории на заговор.
Напади врз медиумите
Според новиот закон, кој парламентарното мнозинство на Фицо би можело да го измени уште во јуни, директорот на РТВС ќе биде разрешен неколку години пред истекот на мандатот, а на таа функција ќе биде заменет со деветчлен совет, кој на крајот ќе избере (идеолошки компатибилен) наследник.
Словачкото Министерство за култура се очекува да назначи четворица членови на Советот, додека останатите експерти треба да ги назначи парламентот. Една од клучните иновации би била формирањето на т.н „контрола на содржината“, која мнозинството од опозицијата ја смета за директен напад на слободата на медиумите бидејќи ја поистоветува со цензура. Поради овој закон, неколку словачки невладини организации доставија барања до европските институции.