Израел ја нападна нуклеарната инфраструктура на Иран, со клучен фокус на нивните подземни постројки за збогатување ураниум.
Иранскиот нуклеарен објект во Натанц, во центарот на земјата, претрпел сериозна штета, според податоците од Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), јавува Би-Би-Си .
Друга локација, Фордоу, е закопана длабоко во планината. За да се стигне до оваа подземна инсталација би биле потребни помоќни бомби за „разбивање бункери“, какви што имаат само САД.
Само обидите за бомбардирање на нуклеарните постројки предизвикуваат загриженост, а реалните ризици од бомбардирањето на Фордоу се прикажани во проценката на МААЕ, која ги опиша нападите врз нуклеарните постројки на Иран како „длабоко загрижувачки“.
Во понеделник, генералниот директор на МААЕ, Рафаел Гроси, изјави дека воената ескалација ги зголемува шансите за испуштање радиоактивни материи со сериозни последици за луѓето и животната средина.
„Кога ќе ископате ураниум од земјата, тој се јавува во две форми: 99,3 проценти е ураниум-238 – и 0,7 проценти, или околу еден атом од 150, е ураниум-235, и тоа е она што ви е потребно за да го стартувате вашиот нуклеарен реактор“, објаснува професорот Пади Реган од Универзитетот во Сари и Националната физичка лабораторија на Велика Британија.
Експлозија на енергија
Процесот на нуклеарно збогатување во основа значи зголемување на количината на ураниум-235. Ова се постигнува со земање на ураниум во гасовита форма и негово ротирање во машини наречени центрифуги. Бидејќи ураниумот-238 е потежок од потребниот ураниум-235, тие се одвојуваат додека се вртат. Овој процес се повторува одново и одново, што е процес наречен збогатување на ураниум.
Нуклеарните електрани обично имаат потреба од околу 3-5 проценти од овој збогатен ураниум за да генерираат контролирана нуклеарна реакција што ослободува енергија. Но, кога целта е да се направи нуклеарно оружје, потребен е многу поголем дел од ураниум-235 – околу 90 проценти.
Во суштина, колку е позбогатен ураниумот, толку е поголем напливот на енергија кога сите тие атоми ќе се разделат. МААЕ соопшти дека ураниумот во Иран достигнал збогатување од околу 60 проценти, па затоа е на добар пат да биде доволно концентриран за нуклеарно оружје.
Но, испукувањето ракета во правилно складирана залиха од збогатен ураниум не би претставувало „нуклеарен инцидент“ од ист обем како катастрофите што се случија во нуклеарните централи Фукушима или Чернобил.
„Високо збогатениот ураниум е околу три пати повеќе радиоактивен од незбогатениот ураниум. Но, всушност, на скалата на нештата, ниту еден од нив не е особено густо радиоактивен. Тие не би предизвикале голем проблем со загадување на животната средина“, објаснува професорот Џим Смит од Универзитетот во Портсмут, кој ги проучувал последиците од катастрофата во Чернобил.
Поголем проблем претставуваат таканаречените производи на фисија, т.е. честички во кои ураниумот се распаѓа кога се наоѓа во реактор или бомба, како што се радиоактивниот цезиум, радиоактивниот стронциум, радиоактивниот јод.
Бидејќи на постројките за збогатување не се одвива нуклеарна реакција, а експлозија на бомба не би ја предизвикала, овие опасни радиоактивни „производи од фисија“ не би биле присутни. Наместо тоа, ураниумот би можел локално да се дисперзира преку експлозија.
Локализирана закана
По бомбардирањето, МААЕ откри радиоактивна контаминација во објектот во Натанц, но според нив, нивоата на радиоактивност надвор останале непроменети и на нормални нивоа.
„Со ураниумот… зрачењето не се шири многу далеку. Но, за луѓето во близина на локацијата, може да има здравствени ризици. Во однос на токсичноста за човечкото тело, сигурно не сакате да вдишувате честички од ураниум, а сигурно не сакате ни да ги проголтате“, вели професорката Клер Коркхил, претседателка на Катедрата за минералогија и управување со радиоактивен отпад на Универзитетот во Бристол.
Ова е затоа што честичките од ураниум би можеле да се заглават во клетките, во белите дробови или желудникот, и полека, радиоактивно да се распаднат, предизвикувајќи неповратно оштетување на човечкото тело.
„Доколку се случи инцидент и центрифугите ослободат ураниум хексафлуорид, гасот што е во нив, тогаш тоа би бил навистина сериозен хемиски инцидент. Ако ураниум хексафлуоридот дојде во контакт со влага во воздухот, тој е навистина доста корозивен и гаден бидејќи може да формира многу, многу силна киселина“, рече професорот Сајмон Мидлбург, научник за нуклеарни материјали од Универзитетот Бангор.
МААЕ соопшти дека нејзиниот Центар за инциденти и вонредни состојби работи деноноќно и ќе продолжи да ја следи состојбата на нуклеарните постројки на Иран и нивоата на зрачење на своите локации.