Претседателските избори во Турција се чинеше дека се водат кон вториот круг од понеделникот, при што претседателот Реџеп Тајип Ердоган се повлече пред својот главен противкандидат, но не успеа да постигне целосна победа што ќе го продолжи неговото се поавторитарно владеење во трета деценија.
Гласањето беше внимателно следено за да се види дали стратешки лоцираната земја на НАТО – која има брег на Црното Море на север, и соседи со Иран, Ирак и Сирија на југ – останува под цврстата контрола на претседателот или може да се впушти во повеќе демократски курс замислен од неговиот главен ривал Кемал Киличдароглу.
Додека Ердоган владееше 20 години, анкетите сугерираа дека трката може да заврши во услови на економски превирања, криза на трошоците за живот и критики за одговорот на владата на земјотресот во февруари во кој загинаа повеќе од 50.000 луѓе. Западните земји и странските инвеститори беа особено заинтересирани за исходот поради неортодоксното раководство на економијата на Ердоган и честопати вредните, но успешни напори да ја стави Турција во центарот на меѓународните преговори, вклучително и во Украина.
Со преброени 99,4 отсто од домашните гласови и 84 отсто од гласовите во странство, Ердоган имаше 49,4 отсто од гласовите, а Киличдароглу собра 45 отсто, изјави за новинарите Ахмет Јенер, шеф на Врховниот избирачки одбор. Третиот кандидат, националистичкиот политичар Синан Оган доби 5,2%.
Ердоган (69) во понеделникот во раните утрински часови им рече на приврзаниците дека сепак може да победи. Тој, сепак, рече дека ќе ја почитува одлуката на нацијата ако трката оди во вториот круг на 28 мај – гласање што може да го фаворизира бидејќи неговата алијанса изгледаше подготвена да го задржи мнозинството во парламентот.
Анкетите во пресрет на гласањето во неделата му дадоа на Киличдароглу, заедничкиот кандидат на шестпартискиот опозициски сојуз, благо водство пред Ердоган, кој управува со Турција или како премиер или како претседател од 2003 година.
Киличдароглу звучеше надежно за победа во второто коло.
„Апсолутно ќе победиме во вториот круг … и ќе донесеме демократија“, рече Киличдароглу (74), тврдејќи дека Ердоган ја изгубил довербата на нацијата која сега бара промени.
Оган не кажа кого би поддржал доколку изборите одат во втор круг. Се верува дека тој добил поддршка од електорите кои сакаат промени по две децении под Ердоган, но не убеден во способноста на шестпартискиот сојуз предводен од Киличдароглу да владее.
Изборните резултати покажаа дека сојузот предводен од владејачката Партија на правдата и развојот на Ердоган изгледаше како да го задржи своето мнозинство во парламентот од 600 места, иако собранието изгуби голем дел од својата законодавна моќ по референдумот за промена на системот на управување на земјата во извршното претседателство тесно помина во 2017 година.
Новинската агенција Анадолу објави дека сојузот на владејачката партија на Ердоган се движи околу 49,3 отсто, додека Алијансата на нацијата на Киличдароглу има околу 35,2 отсто, а поддршката за прокурдската партија е над 10 отсто.
Фактот што се чини дека Ердоган го задржа своето мнозинство ги зголемува неговите шанси да победи во вториот круг гласање, при што повеќе гласачи веројатно ќе го поддржат Ердоган за да избегне поделена влада.
Како и во претходните години, Ердоган водеше кампања со многу поделби. Тој го прикажа Киличдароглу, кој ја доби поддршката од прокурдската партија во земјата, дека договарал со „терористи“ и дека ги поддржува, како што ги нарече, „девијантните“ ЛГБТК права. Во обид да ги привлече гласачите погодени од инфлацијата, тој ги зголеми платите и пензиите и ги субвенционираше сметките за струја и гас, притоа прикажувајќи ја домашната одбранбена индустрија на Турција и инфраструктурни проекти.
Киличдароглу, од своја страна, водеше кампања врз основа на ветувања за поништување на репресиите против слободата на говорот и другите форми на демократско назадување, како и за поправка на економијата погодена од високата инфлација и девалвација на валутата.
„Тоа што изборните резултати не се финализирани не го менува фактот дека нацијата не избра нас“, рече Ердоган.
Резултатите што ги објави државната агенција Анадолу покажаа дека партијата на Ердоган доминира во регионот погоден од земјотресот, освојувајќи 10 од 11 провинции и покрај критиките за бавниот и анемичен одговор на владата на Ердоган на земјотресот со јачина од 7,8 степени. Се смета дека слабото спроведување на градежните правила ги влошило жртвите и уништувањето во 11-те јужни провинции.
Конзервативното срце на Турција со големо мнозинство гласаше за владејачката партија, при што главната опозиција на Киличдароглу ги освои повеќето од крајбрежните провинции на запад и југ. Прокурдската Зелена лева партија, YSP, ги освои доминантно курдските провинции на југоистокот.
Право на глас имаа повеќе од 64 милиони луѓе, вклучително и гласачите во странство, а речиси 89% гласаа. Оваа година се одбележуваат 100 години од воспоставувањето на Турција како република – модерна, секуларна држава родена врз пепелта на Отоманската империја.
Одѕивот на гласачите во Турција е традиционално силен, и покрај тоа што владата ја потиснува слободата на изразување и собирање низ годините, а особено по обидот за државен удар во 2016 година. Ердоган ги обвини за неуспешниот пуч следбениците на поранешниот сојузник, свештеникот Фетула Ѓулен, и иницираше голема акција против државните службеници со наводни врски со Ѓулен и прокурдските политичари.
Ердоган, заедно со Обединетите нации, помогнаа да се посредува во договорот со Украина и Русија со кој се овозможи украинското жито да стигне до остатокот од светот од пристаништата на Црното Море и покрај руската војна во Украина. Договорот, кој го спроведува центар со седиште во Истанбул, треба да истече за неколку дена, а Турција беше домаќин на разговори минатата недела за да го одржи во живот.
Но, Ердоган, исто така, ја задржа желбата на Шведска да се приклучи на НАТО, тврдејќи дека таа нација е премногу попустлива кон следбениците на свештеникот со седиште во САД и членовите на прокурдските групи кои Турција ги смета за закани за националната безбедност.
Критичарите тврдат дека тешкиот стил на претседателот е одговорен за болната криза на трошоците за живот. Најновите официјални статистички податоци покажуваат дека инфлацијата изнесува околу 44%, што е пад од највисокото ниво од околу 86%. Цената на зеленчукот стана предизборна кампања за опозицијата која како симбол го користеше кромидот.
За разлика од мејнстрим економското размислување, Ердоган тврди дека високите каматни стапки ја поттикнуваат инфлацијата и тој изврши притисок врз Централната банка на Република Турција да ја намали својата основна стапка повеќе пати.