Сите сме го доживеале тоа: вие сте среде разговор, сакате да кажете збор, име или наслов, а… ништо. Знаете дека знаете – речиси можете да го почувствувате зборот – но тој едноставно не доаѓа. Овој феномен, познат како зборот „на врвот на јазикот“, е и фасцинантен и фрустрирачки. Но, што точно се случува во мозокот во овие моменти? Научниците го истражуваа ова прашање, откривајќи многу интригантни процеси, напиша Фредерик Бернард, професор по невропсихологија на Универзитетот во Стразбур за The Conversation .
– Кога зборот е „на врвот на јазикот“, повеќе делови од мозокот почнуваат да дејствуваат, работејќи на лоцирање на терминот што недостасува. Замислете група луѓе кои трескавично ја пребаруваат библиотеката за одредена книга. Слично на тоа, мозокот мобилизира одредени области за да помогне во ова пребарување. Посебно три региони играат клучни улоги: предниот сингуларен кортекс, префронталниот кортекс и изолираниот кортекс – напиша тој, додавајќи:
– Предниот сингуларен кортекс и префронталниот кортекс се дел од мрежата одговорна за когнитивната контрола и извршуваат комплементарни улоги кога говорот е неостварлив. Предниот сингуларен кортекс делува како надзорник, сигнализирајќи дека има конфликт: “Го знам овој збор, но не можам да се сетам на него!” Во меѓувреме, префронталниот кортекс ги проценува и проверува информациите што се појавуваат за време на пребарувањето, осигурувајќи се дека она што е пронајдено се совпаѓа со она што го барате. Инсулата, подлабок и помалку видлив регион на мозокот, придонесува за фонолошко пронаоѓање – помага да се пристапи до звуците што ги сочинуваат зборовите. Користејќи алатки како што е функционална магнетна резонанца (fMRI), истражувачите забележале како овие области на мозокот соработуваат во такви моменти. Како овие региони да соработуваат како колеги кои решаваат тежок проблем, ги здружуваат своите напори да го најдат зборот што недостасува.
Интересно е тоа што ова фрустрирачко искуство станува се почесто како што старееме, вели Бернард.
What happens in the brain when there’s a word ‘on the tip of the tongue’? theconversation.com/what-happens…
— Frédéric BERNARD (@fredericbernard.bsky.social) 13 February 2025 at 18:21
[image or embed]
– Истражувањата покажуваат дека делови од мозокот вклучени во пронаоѓањето зборови – особено предниот сингуларен кортекс и инсулата – имаат тенденција да атрофираат со текот на времето. Ова значи дека тие губат дел од нивната ефикасност, како некогаш недопрена библиотека која станува неорганизирана, со погрешно поставени книги и лошо означени полици. Како резултат на тоа, наоѓањето на „книгата“ или, во овој случај, зборот, станува потешко. На пример, истражувањето покажа дека кај постарите возрасни лица, инсулата е помалку активна за време на обидите за наоѓање зборови. Оваа намалена активност ја нарушува способноста за составување на фонолошките елементи на зборовите, со што се почести моментите кога зборот е „на врвот на јазикот“. Колку повеќе инсулата е под влијание на стареењето, толку е потешко да се пронајдат зборови кои инаку се познати, вели експертот.
Тој додава дека и покрај зголемената зачестеност со возраста, феноменот на зборови „на врвот на јазикот“ е сосема нормален.
– Сето ова ја покажува сложеноста на мозокот, дека дури и навидум едноставните задачи – како што е пронаоѓањето зборови – се потпираат на координирана акција на многу области на мозокот. Дополнително, постојат начини за ублажување на ефектите од стареењето на пронаоѓањето изгубени зборови. Една стратегија вклучува градење на она што научниците го нарекуваат когнитивна резерва – заштитен фактор зајакнат со интелектуални, физички и социјални активности. Оваа резерва помага да се подобри здравјето на мозокот и да се ублажи когнитивното стареење, што го олеснува наоѓањето зборови дури и додека старееме“, напиша Бернард.
Следниот пат кога некој збор ќе ви биде на врвот на јазикот, додаде тој, запомнете дека вашиот мозок работи напорно обидувајќи се да го пронајде.
– Делумни информации – како што се одредени звуци или поврзани зборови – може да се појават прво, што ќе ве охрабри да продолжите со пребарувањето. Ако зборот не ви падне на ум веднаш, направете пауза и обидете се повторно подоцна со чиста глава. Овие моменти се доказ за сложеноста и извонредната ефикасност на мозокот – заклучил тој.