Акутните леукемии или ракот на крвта се малигни заболувања на крвните зрнца и коскената срцевина. Акутната миелоидна леукемија е една од најмалигните заболувања кај луѓето, од која годишно заболуваат околу 150 пациенти во Србија. Оваа ретка болест се јавува на сите возрасти, а зачестеноста се зголемува со возраста.
За првите симптоми, дијагнозата и начинот на лекување зборува проф. д-р Ана Видовиќ, хематолог, раководител на одделот за акутна леукемија, Универзитетски клинички центар на Србија.
Кои се првите симптоми на акутната леукемија и кои се и аларм за итен повик на лекар?
– Симптомите на акутна леукемија не се особено карактеристични. Вообичаено, пациентите се жалат на слабост, брз замор, што е последица на анемија. Може да се јави и покачена телесна температура, болки во грлото или некој друг вид на инфекција , кои се предизвикани од падот на бројот на таканаречените неутрофилни гранулоцити, кои не штитат од разни инфекции, особено од бактериски – вели проф. д-р Видовиќ и додава:
– Сепак, најкарактеристичен знак е појавата на крварење на кожата, во вид на мали точки (петехии), модринки (хематоми) , но и крварење од непцата, носот или продолжено менструално крварење кај жени во репродуктивна возраст. Склоноста кон крвавење е најалармантен знак, кој многу брзо го носи пациентот на лекар.
Како изгледа дијагнозата на оваа болест?
– Пациент со промени во крвната слика, кои може да се состојат од зголемен број на леукоцити кај околу 60% од пациентите, но и со нормален, па дури и намален број на леукоцити кај преостанатиот број на пациенти; потоа со појава на млади клетки во формулата на леукоцитите, таканаречени бласти; со честа појава на анемија, како и намален број на тромбоцити , многу брзо се упатува кај надлежниот хематолог. На Клиниката за хематологија, Универзитетскиот клинички центар на Србија, се применуваат алгоритми за дијагноза и терапија на акутна леукемија, кои се усогласени со актуелните меѓународни упатства.
Основната дијагностичка анализа е аспирација на коскената срцевина, која ја вршат искусни хематолози под локална анестезија.
– Интервенцијата трае неколку минути, а од една пункција се земаат неколку кубни сантиметри коскена срцевина за различни анализи. Тие ќе го одредат типот и подтипот на акутната леукемија. Искусен хематолог ќе каже дека нема двајца пациенти кои имаат иста акутна леукемија. Најважен прогностички параметар кај акутните леукемии е цитогенетскиот/молекуларниот наод, кој го одредува и типот на дополнителна, насочена терапија, доколку е потребна и достапна – вели проф. Видовиќ.
Колку долго трае третманот?
– Акутните леукемии се третираат со комбинација на цитостатици , со сета потребна дополнителна терапија, како што се трансфузија на еритроцити, тромбоцити, но и употреба на антимикробни лекови доколку се појават инфективни компликации. Обично се применува во II-IC циклус на хемотерапија, со интервал од околу еден месец. Околу една третина, т.е половина од пациентите се кандидати за континуирана терапија со трансплантација на хематопоетски матични клетки . Со пациентот отворено се разговара за сите видови терапија, а одлуката се носи во консултација. Посебно прашање е третманот на пациентите над 65 години, како и на пациентите со одредени хронични заболувања, за кои постојат посебни протоколи за третман – објаснува професорот и додава:
– Таканаречените иновативни лекови , кои одамна ги немало во светот, кај нас се достапни со примена на одредени артикли (член 9 од етикетата) бидејќи не се на позитивната листа на РФЗО. Потребно е РФЗО да посвети поголемо внимание на ставањето на овие лекови на позитивната листа (на пример, анти-FLT3 агенси, лекови за хипометилација, како и инхибитори на антиапоптотични протеини), особено ако се земе предвид дека пред неколку децении ниту еден лек за третман на акутна леукемија беше ставена на позитивната листа. Дотолку повеќе што овие лекови се наменети за пациенти со полоша прогноза, токму поради тоа што имаат одредени маркери на болеста, поради што примената на стандардна хемотерапија не е доволна за нивно излекување.
Дали и колку често болеста се враќа?
– Стапката на ремисија е релативно задоволителна и во просек изнесува 50-80%, во зависност од видот на леукемијата. Проблемот е можноста за враќање на болеста (т.н. релапс), што може да се појави кај околу 30% од пациентите. Секако дека и за овие пациенти има протоколи кои се применуваат – објаснува проф. д-р Видовиќ.
Познатиот фудбалер Синиша Михајловиќ боледувал од акутна миелоидна леукемија . Дијагнозата беше поставена во јули 2019 година, успешно беше излечен, но болеста се врати во 2022 година. По три циклуси хемотерапија, му беше извршена трансплантација на коскена срцевина, но лекувањето, за жал, беше неуспешно. Тој почина во декември истата година.
Дали болеста почесто погодува одредени групи на луѓе, кои се факторите на ризик?
– Се уште нема убедливи научни докази дека акутните леукемии се наследни болести. Но, кај некои наследни болести како Даунов синдром (трисомија на хромозомот 21), потоа некои нарушувања на хромозомите и теломерите, како што се анемијата Фанкони, синдромот Швахман-Дајмонд, како и состојбите со агамаглобулинемија и други, имаат поголема тенденција. Има, секако, голем број на штетни влијанија од надворешната средина, како што е дејството на различни хемикалии, особено оние на база на бензен, потоа состојките на пестицидите, адитиви во храната, јонизирачкото зрачење, како и некои вируси кои секако имаат влијание врз развојот на леукемија. Пациентите кои веќе се лекуваат со употреба на цитостатици или терапија со зрачење, поради други малигни заболувања, исто така имаат малку поголем ризик за развој на акутни леукемии, кои се нарекуваат секундарни или леукемии индуцирани од терапија – вели проф. д-р Видовиќ.
Не постои вистинска превенција за развој на акутна леукемија
– Сигурно е важно да ја следите состојбата на вашето тело, да ја контролирате крвната слика и целата биохемија на крвта, да водите здрав живот, со доволно физичка активност и урамнотежена исхрана . А она што е исто така многу важно, можеби најтешко, е да се избегне стресот и да се погледне на животот од позитивната страна.