Гренланд пред историски избори! Дали ледениот остров натоварен со минерали ќе падне во прегратките на Трамп или ќе остане дел од Европа? „Изборите ќе поминат, но не и опасноста“
Најголемиот остров во светот е дел од државата Данска, но ужива голема автономија. Гренланд сè уште ја дели само надворешната политика, безбедноста и финансиите со Данска, но и тоа има свои особености.
Гренланд уште во 1985 година одлучи дека не сака да биде членка на Европската економска заедница или на Европската унија, како Данска.
Претходно, ретко кој во светот беше заинтересиран за исходите на регионалните избори каде околу шеесет илјади Гренланѓани избираат 31 член на Инацисартут, локалниот парламент.
Но, пред новите избори во вторник (11 март), интересот е огромен, не само поради територијалните претензии на американскиот претседател Доналд Трамп да го „придобие“ Гренланд како територија на САД.
Воено и стратешки, Гренланд долго време не е ништо повеќе од ледена пустелија во близина на Северниот Пол.
Нејзината територија е најкраткото растојание помеѓу САД и денешна Русија, така што Данска во 1950-тите години, како членка на НАТО, им дозволи на САД да ја основаат воздухопловната база Туле во северозападниот дел на Гренланд – денес се нарекува вселенска база Питуфик и се користи за електронско извидување и рано откривање на можни советски ракети насочени кон Соединетите држави.
Од нафта до ураниум
Гренланд стана интересен и поради своето минерално богатство. Се претпоставува дека има нафта и природен гас, но и метали како злато, ураниум или цинк, пред сè на југ.
И во неговиот прв мандат, Трамп и’ понуди на Данска да го „купи“ Гренланд – што Копенхаген категорично го одби.
Не сосема за разлика од рускиот претседател, Трамп нема особено почитување на националните граници. Не се работи само за „враќање“ на јурисдикцијата над Панамскиот канал или неговите идеи за тоа што би можело да се направи со Палестинците во Појасот Газа, туку има и претензии против Канада – а особено Гренланд.
Уште пред да се врати во Белата куќа, Трамп го испрати својот син Доналд Џуниор со својот авион на Гренланд на наводно „туристичко патување“.
На почетокот на март, Трамп му рече на американскиот Конгрес дека „го поддржува нивното право сами да ја одредуваат својата иднина“, но набргу потоа додаде: „Мислам дека ќе го добиеме Гренланд. Вака или онака, ќе го добиеме.”
Граѓаните на Гренланд имаат поинакво мислење. И по провокативниот „излет“ на синот на американскиот претседател беше објавено истражување на јавното мислење, според кое само шест отсто од Гренланѓаните можеле да замислат анексија на САД, додека 85 отсто биле против.
Многу поизразено мислење е дека Гренланд – поточно Калалит Нунат, бидејќи името „Зелена земја“ на островот му го дале странците, Викинзите – треба да стане целосно суверена држава.
Странските инфлуенсери немаат многу шанси
Но, во потрагата по независност, минералното богатство таму е клучен фактор. Во моментов, околу една третина од буџетот на Гренланд се полни со пари од Данска, бидејќи Гренланд, според современите стандарди, е исклучително неразвиен.
Речиси нема патишта, бидејќи тие не можат да се градат преку мразот, а до голем дел од Гренланд не може да се стигне ниту со брод во долгите зимски месеци.
Многу млади жители не гледаат перспектива, па ако не си заминат, тогаш алкохолот – а во последно време и наркотиците – се чини дека е единствениот излез и огромен проблем.
Минералното богатство е одлична шанса да им се даде надеж на младите за подобра иднина, но Гренланд сака сам да одлучи кој ќе ги добие концесиите: американските компании, Русите или Кина, која исто така се надева дека ќе воспостави упориште таму.
Како што предупредува данската тајна служба ПЕТ, странските разузнавачки служби очигледно се активни дури и пред изборите на Гренланд. Како што е типично за руските служби, забележани се „многубројни случаи на сомнителни банкарски сметки на Интернет“, кои се поврзани со поединци кои „се претставуваат како дански и гренландски политичари и придонесуваат за поларизација на јавното мислење“.
Ниту Американците не се без работа. Според достапните информации, инфлуенсери блиски до Трамп делеле банкноти од сто долари во главниот град на Гренланд, Нук, а пратеникот од Гренланд, Куно Фенкер, се сретнал во Вашингтон со републиканците на Трамп кои се залагаат за анексија на Гренланд.
Изборите ќе поминат, но опасноста не
Јохан Фаркас, професор на Универзитетот во Копенхаген, не верува дека таквите акции, особено анонимните преку социјалните мрежи, имаат значително влијание:
„Гренланд е многу мала заедница со блиски врски едни со други. Според мене, не е лесно да се влијае врз нив преку лажни сметки или слични методи”, вели Фаркаш.
Сепак, гренландските политичари се загрижени за можноста за странско влијание, слично како неуморната поддршка на Илон Маск за екстремистичките популисти во европските земји.
Затоа, на почетокот на февруари, парламентот на Гренланд донесе закон со кој целосно се забрануваат странските или анонимните финансиски донации за политичките партии, со исклучок на оние од Данска.
Професорот Фаркас смета дека тоа е вистинскиот одговор и предупредува дека „опасноста сè уште не е завршена“ , но и дека „пред еден месец бил позагрижен отколку денес“.
Затоа што, по изјавите на Трамп, и премиерот на Гренланд, Муте Егеде, се огласи на социјалните мрежи со јасна порака: „Ние не сакаме да бидеме Американци или Данци, ние сме Калаали“. Американците и нивниот лидер мора да го разберат ова“.
Егеде е лидер на партијата Инуитска заедница која заедно со социјалдемократската партија Напредок има убедливо мнозинство во регионалниот парламент.
Но, иако се чини дека изборите нема да донесат големи промени во политичката рамнотежа на моќта во Гренланд, професорот Фаркас предупредува: „Важно е да се продолжи внимателно да се следи ситуацијата и да се разбере дека оваа закана нема едноставно да исчезне по изборите“.
„Сè додека САД имаат цел да го преземат Гренланд, постои ризик од разни кампањи за проширување на влијанието.”
