Тивкиот убиец: Дали загадувањето на воздухот е посмртоносно отколку што мислиме?

Тој убива 7 милиони луѓе годишно, а новите истражувања покажуваат дека исто така ја зголемува отпорноста на антибиотици и е поврзан со ризикот од рак.

Малото тело на Ела Киси-Дебра не можеше повеќе да издржи.

Во 2013 година, деветгодишното девојче почина од акутен напад на астма, откако целиот свој краток живот го живееше на 30 метри од прометниот пат во јужен Лондон, со постојани посети на болница по чести проблеми.

Судскиот лекар изјави во 2020 година дека делумно се виновни токсичните испарувања што ги вдишувала поради сообраќајот на патиштата.

Ова беше првиот познат случај кога законот „загадувањето на воздухот го признава како причина за смрт“.

Сепак, експертите за јавно здравје веруваат дека Киси-Дебра била жртва на многу пораспространета глобална вонредна состојба.

Светската здравствена организација (СЗО) проценува дека загадувањето на воздухот е одговорно за повеќе од седум милиони предвремени смртни случаи ширум светот секоја година, што придонесува за белодробни и срцеви заболувања, рак на белите дробови и респираторни инфекции.

Скоро целото светско население – 99 проценти – дише воздух кој е позагаден од нивоата препорачани од СЗО.

Во август, истражувањето објавено во списанието „Лансет“ од тим кинески научници покажа дека загадувањето на воздухот ја зголемува отпорноста на антибиотици, што – нивните пресметки сугерираат – за возврат доведе до 480.000 предвремени смртни случаи и „18 милиони години изгубени на глобално ниво“ во 2018 година.

Во истиот месец, научниците од Харвард покажаа поврзаност помеѓу загадувачите во емисиите од согорувањето на јаглеродот и зголемениот ризик од одредени видови на рак.

Значи, колку е опасен воздухот што го дишеме?

Краткиот одговор: Многу.

Всушност, загадувањето на воздухот е, според некои проценки, водечка причина за смрт на меѓународно ниво.

Емисиите на јаглерод се намалени, но пожарите се во пораст и глобалниот недостиг на енергија продолжува да расте, што претставува нови закани кои не ги засегаат сите подеднакво.

Како и со многу други предизвици за јавното здравје, каде живеат луѓето и колку заработуваат ги одредува ризиците со кои се соочуваат од токсичниот воздух.

Гас и честички

Загадувачите на воздухот главно спаѓаат во две категории, рече Софи Гами, технички раководител за Одделот за животна средина, климатски промени и здравје на СЗО: гасови и честички кои се произведуваат директно со согорување на јаглеродот или преку секундарни механизми.

Азотните оксиди – група на гасови што вообичаено се произведуваат од возилата, производството на енергија засновано на фосилни горива, индустриските рафинерии и хемиските погони – се соодветен пример.

Како главен загадувач, се покажа дека азот диоксидот ја влошува астмата и респираторните состојби.

Сепак, азот диоксидот, заедно со другите азотни оксиди, исто така може да комуницира со ултравиолетова сончева светлина и категорија на гасови познати како испарливи органски соединенија за да произведува секундарни загадувачи како што е озонот на ниво на земја, што може да предизвика здравствени проблеми како воспаление и оштетување на респираторен тракт.

Оваа еволуција на загадувачи, исто така, го комплицира проблемот со разбирањето каде да се запре плимата.

Во меѓувреме, најлошите престапници се честичките помали од 2,5 микрони, приближно 20-28 пати помали од дијаметарот на човечко влакно.

Со таа големина, честичките можат да влезат „длабоко во нашите тела“, вели Марија Неира, директорка на Одделот за животна средина, климатски промени и здравје при СЗО.

Некои студии дури открија дека високата изложеност на овие фини честички, познати како PM2.5, е значаен фактор на ризик за предвремено раѓање.

Долготрајната изложеност на PM2.5 исто така е поврзана со зголемен ризик од развој на невродегенеративни болести како што се деменција, Паркинсонова и Алцхајмерова болест.

Смртоносна изложеност

Според Институтот за здравствена метрика и евалуација на Универзитетот во Вашингтон во Сиетл, загадениот воздух е четврта водечка причина за смртност.

Според СЗО, загадувањето на „воздухот во затворените простории“ е поврзано со 3,2 милиони смртни случаи годишно, пишува Телеграф.

Голем дел од ова е во региони како што се субсахарска Африка, индискиот потконтинент, некои земји од Југоисточна Азија и Русија, каде што многу домаќинства сè уште користат горива како керозин, дрво или јаглен за примарно греење или готвење.

Зголемувањата поврзани со мозочен удар, коронарна срцева болест, хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ) и рак на белите дробови имаат тенденција да ги погодат жените и децата, кои традиционално имаат тенденција да работат повеќе од домашната работа.

Според СЗО, „надворешното“ или загадувањето на амбиенталниот воздух е поврзано со 4,2 милиони предвремени смртни случаи ширум светот.

Минатата година, Светска банка процени дека глобалната штета на здравјето поврзана со загадувањето на амбиенталниот воздух изнесува 8,1 трилиони долари – приближно 6,1 отсто од глобалниот бруто домашен производ.

Повторно, сепак, најголемиот дел од овој товар паѓа на населението со низок и среден приход.

Една анализа проценува дека, доколку загадувањето на воздухот би можело да се одржи на теоретски минимални нивоа на Блискиот Исток и Северна Африка во 2019 година, просечниот животен век би бил помеѓу една и шест години поголем.

Ефектите од загадувањето на воздухот најмногу ги чувствуваат чувствителните и ранливите популации, истакнува Гами.

Дури и во земјите со високи приходи, групите во пониските социо-економски групи имаат тенденција да бидат несразмерно погодени.

Настрана социо-економијата, географијата влијае на тоа кој е најмногу погоден од аерозагадувањето.

Исто така, како што напредуваат климатските промени, областите изложени на најголем ризик од шумски пожари се соочуваат со значителни предизвици за квалитетот на воздухот.

Дополнително, неодамнешната анализа на 12 истражувачки студии спроведени во 116 земји покажа дека секое зголемување од 10 проценти на PM2.5 е поврзано со приближно 1 процент зголемување на отпорноста кон антибиотици, што е еднакво на 43.654 смртни случаи.

„Треба да се погрижиме сите да разберат дека загадувањето на воздухот е веројатно еден од најголемите јавно-здравствени предизвици со кои се соочуваме денес“, предупредува Неира.

Секако, здравствените ефекти од загадувањето на воздухот се сè уште релативно нова област на истражување – со многу неодговорени прашања.

Она што е јасно, сепак, е дека патот напред е трнлив.

Сепак, имаше одредени победи во битката против загадувањето на воздухот.

Американската ЕПА проценува дека Законот за чист воздух спасил стотици илјади животи низ целата земја за 50 години од неговото донесување.

Во голем дел благодарение на Конвенцијата за прекугранично загадување на воздухот од долг дострел (LRTAP) од 1979 година, која создаде регионална рамка за справување со загадувањето на воздухот низ Европа, Северна Америка, поранешниот Советски Сојуз и неговите сојузници од Варшавскиот договор, голем број европски земјите забележаа драматичен пад на загадувањето на воздухот, особено на емисиите на сулфур.