Баграм – базата што ја држи Америка будна ноќе: Зошто е толку важна и зошто Трамп очајно ја сака

Американскиот претседател Доналд Трамп побара од владејачките Талибанци во Авганистан да ја предадат базата Баграм на Вашингтон, пет години откако потпиша договор со групата што го отвори патот за повлекување на САД од Кабул.

На заедничката прес-конференција со британскиот премиер Кир Стармер на 18 септември, Трамп рече дека американската влада „се обидува да го врати [Баграм]“.

„Им го дадовме бесплатно. Сакаме назад таа база“, рече тој.

Два дена подоцна, на 20 септември, тој го повтори барањето со закана објавена на неговата платформа Truth Social: „Ако Авганистан не ја врати воздухопловната база Баграм на оние што ја изградија – Соединетите Американски Држави – ЌЕ СЕ СЛУЧАТ ЛОШИ РАБОТИ!!!“

Талибанците го отфрлија барањето на Трамп.

Ова не е прв пат Трамп да покаже интерес за враќање на поранешна американска воена база. Во февруари 2025 година, на тогашен брифинг во Белата куќа (подоцна отстранет од нивната страница), тој беше цитиран како вели: „Планиравме да го задржиме Баграм. Планиравме да задржиме мала воена сила во Баграм“.

Што е базата Баграм и зошто Трамп толку многу инсистира на неа?

Четири години откако американските сили ги евакуираа своите воени бази од Авганистан, Баграм останува спорно место кое администрацијата на Трамп сака да го врати.

Базата се наоѓа на околу 50 км од Кабул и има две бетонски писти – едната долга 3,6 км, а другата 3 км. Половина век, Баграм беше стратешко упориште за различните воени сили што го контролираа Авганистан.

Изградена е од Советскиот Сојуз во 1950-тите, а по инвазијата во 1979 година, Советите ја користеле десет години. Во 1991 година, Северната алијанса ја презела контролата, но базата потоа преминала во рацете на Талибанците.

По инвазијата на НАТО во 2001 година, Баграм стана главна американска воена база во Авганистан. На својот врв во 2009 година, можеше да прими околу 10.000 луѓе. Единици на сојузниците на НАТО, па дури и британските кралски маринци, беа стационирани таму.

Освен војници, Баграм имал и озлогласен затвор познат по тортура, болница, воена касарна и американски синџири за брза храна како „Пица Хат“ и „Сабвеј“.

Американците ја евакуираа базата во август 2021 година, уништувајќи го поголемиот дел од опремата. Остатокот беше ограбен пред Талибанците да ја преземат.

Зошто Трамп го сака назад Баграм?

Трамп честопати го критикуваше начинот на повлекување на САД во 2021 година, тврдејќи дека на Талибанците им останале огромни количини оружје. Но, експертите велат дека вистинската вредност на Баграм лежи во неговата геостратешка положба.

„Отсекогаш имал стратешко значење бидејќи бил изграден од Советскиот Сојуз“, изјави Ибрахим Бахис од Кризната група за Ал Џезира.

Планинскиот терен на Авганистан ја отежнува контролата на воздушниот простор, а Баграм – најголемата база во земјата – нуди ретка предност. Играше клучна улога во „војната против теророт“ по 2001 година, а оттаму беа започнати воздушни операции што резултираа со цивилни жртви, како што беше бомбардирањето на болницата „Лекари без граници“ во Кундуз во 2015 година, кога беа убиени 42 лица.

Денес, Баграм добива уште поголемо значење поради кинеското влијание во регионот. Базата е оддалечена 800 км од кинеската граница и 2.400 км од кинеската фабрика за ракети во Синџијанг.

Самиот Трамп рече дека базата е „на само еден час оддалечена од местото каде што Кина произведува нуклеарно оружје“.

Пекинг реагираше остро, велејќи дека Авганистан треба сам да одлучи за својата иднина и дека „создавањето тензии во регионот нема да биде популарно“.

Можат ли САД да го вратат Баграм?

Аналитичарите сметаат дека ова е малку веројатно.

„Теоретски, Баграм е стратешка база за американската моќ во регионот. Но, враќањето во Авганистан би било целосно спротивно на политиката на повлекување“, рече Ешли Џексон од Центарот за вооружени групи во Женева.

Преговорите за враќање би биле комплицирани, а Талибанците немаат интерес да ја предадат базата. „Тоа би го уништило нивниот легитимитет“, смета Хекматула Азами од CAPS.

Бахис додава дека секое спогодба со Американците „би ја скршило силата на Талибанците и би довело до масовно дезертерство на нивните борци“.

На 21 септември, Талибанците јасно го отфрлија барањето на Трамп, повикувајќи се на договорот од Доха од 2020 година во кој САД ветија дека нема да го загрозуваат Авганистан ниту да се мешаат во неговите внатрешни работи.

Експертите веруваат дека Трамп го користи Баграм како адут за преговарање. Можеби бара нешто големо – база – за подоцна да се согласи на помала отстапка, како што е враќањето на дел од оружјето запленето од Талибанците.

Според проценката на Пентагон од 2022 година, во Авганистан е оставено оружје во вредност од над 7 милијарди долари. За Талибанците, самиот факт што водат преговори со Вашингтон би бил чекор кон меѓународно признавање.

Бахис заклучува дека сè зависи од тоа што можат да понудат Талибанците: „Дали тоа ќе бидат приватни инвестиции, минерали или воени средства како Баграм? Од нив зависи да покажат.“