Во Македонија, бројот на новороденчиња е во сериозен пад

Доколку продолжи трендот на намалување на бројот на живородени деца, со текот на времето ќе се намали контингентот на населението што треба да се вклучи во образовниот процес, ќе има намалување на бројот на наставни часови, затворање на голем број приградски училишта, а со тоа и губење на работни места за голем број вработени во образованието, проценува Марија Љакоска, демограф и вонреден професор на Институтот за географија при Факултетот за математика и природни науки, пишува Факултети.мк.

Во 2022 година, во Македонија се родени 18.183 деца, од кои 18.073 биле живи, а 110 починати. Бројот на живородени деца во 2022 година, во споредба со претходната година, е намален за 3,1%, покажуваат податоците од Државниот завод за статистика, додека во последните десет години бројот значително се намалува. Во споредба со 1994 година, бројот на бебиња изнесувал 30 илјади. Со Марија Љакоска, демограф и вонреден професор на Институтот за географија на Факултетот за математика и природни науки, УКИМ, и Артан Лиманин, експерт за развој на образованието, разговараме за прашањето како ќе влијае ниската стапка на наталитет врз нас, каква иднина нè очекува, какви промени ќе претрпи образовниот систем, дали ќе се намали бројот на ученици, дали училиштата ќе бидат затворени и дали наставниците ќе останат без работа.

– За да одговорам на ова прашање и на сите подпрашања, мислам дека има само еден одговор, а тоа е сиромаштијата. Повеќе од сигурно е дека стапката на наталитет опаѓа поради лошата економска состојба, каде што младите парови не можат да си дозволат да ги прошират своите семејства токму поради ниските приходи, доколку се вработени. Од друга страна, многу граѓани ја напуштиле земјата. Како држава, имаме долга историја на наши граѓани кои ја напуштиле земјата за подобар живот во странство, но не сме зборувале многу за овој феномен, можеби затоа што ги обележале овие граѓани како граѓани од пониска категорија, но сега кога талентирани и добро образовани млади луѓе ја напуштаат земјата, го вклучуваме медиумскиот аларм – вели Артани.

Во услови на намалување на бројот на ученици, нормално е да се види потребата од оптимизирање на училиштата и наставниот кадар.

Фактот дека имаме историја на миграција од над 50 години и таа продолжува, покажува дека македонските граѓани се раѓаат во странство, а не внатре. Според него, сето ова е резултат на лошата економска клима, затворениот пазар на трудот, политизацијата на трудот, клиентелизмот и, пред сè, драстичниот пад на квалитетот на високото образование, што директно влијае на создавањето отворен, чесен, транспарентен и конкурентен пазар на трудот, каде што дипломираните студенти можат слободно да ги аргументираат своите вештини пред работодавците и да ги убедат дека се најдобри за нивните организации и компании.

– Моментално произведуваме неквалификувани дипломирани студенти кои, поради нивните ниски вештини, се согласуваат да бидат вработени во политички партии и стануваат клиенти на самите партии. Од друга страна, основните и средните училишта ни даваат граѓани со малку писменост и без критичко размислување, кои потоа или се претвораат во армија гласачи или се претвораат во физичка работна сила во развиените земји.

Истото важи и за намалувањето на бројот на ученици во училиштата, кој ќе продолжи да се намалува сè додека земјата не стане дел од „заедничкиот пазар“, гледано од економска перспектива, а преку членството во ЕУ и диктатите на Унијата (за жал) создаваме подобри услови за живот. Условите за живот значат подобрување на образованието, подобрување на екологијата, подобрување на административните услуги, здравствените услуги, независно судство и полиција итн.

Досега докажавме дека немаме капацитет сами да ги подобриме овие услови, па затоа сега единствената опција е да станеме членка на ЕУ, за да можат да се подобрат и нашите услови за достоинствен живот – вели Артани.

Тој додава дека, во контекст на намалување на бројот на ученици, нормално е да се види потребата од оптимизирање на училиштата и образовниот кадар.

– Јавните училишта ќе мора да им служат дури и на оние десетици ученици што ќе останат, па затоа мислам дека треба мудро да се соочиме со овој проблем, сè додека не се случи некое чудо и не станеме дел од ЕУ. За жал, не можеме сами да се соочиме со овие предизвици, а тоа го докажавме веќе 30 години – вели тој.

Жените денес се пообразовани и потешко се мажат

Во широкиот спектар на меѓусебно поврзани и условени демографски промени присутни во земјата, важно место зазема ниската стапка на наталитет, одложувањето на раѓањата за подоцнежните фази од животот, намалувањето на стапките на фертилитет и, секако, миграцијата, особено емиграцијата во странство, нагласува нашата соговорничка Марија Љакоска.

Како што вели таа, промените во глобалната економија, начинот на живот и општествените норми имаат влијание врз жените ширум светот. Во споредба со жените пред 20 години, жените денес се пообразовани, сè повеќе се одлучуваат за високо образование, што значи запишување и завршување на факултет, како и магистерски и докторски студии, а образовниот процес е долг, што значи дека на девојките во овој период ќе им биде тешко да одлучат да се омажат, а уште потешко ќе се реализираат како мајки.

– Дополнително, самото завршување на образованието значи и барање соодветна работа или можност за вработување, обично на привлечни и посакувани работни места за девојките, поради што тие често одлучуваат да изберат градење кариера пред да основаат семејство. Овој тренд, иако со различен интензитет, е забележан и во развиените и во помалку развиените земји, и во урбаните и во руралните средини. Овие промени се главно поттикнати од изразената индивидуализација, еманципацијата на жените, личната слобода, како и напуштањето на традиционалните морални норми и родовите разлики. Како резултат на овие промени, се забележува континуирано намалување на вкупниот број на живородени деца, изразено и во апсолутни и во релативни бројки, кое на државно ниво започна од средината на 1990-тите и продолжува до ден-денес. Намалувањето на бројот на раѓања значи и намалување на стапките на фертилитет, кои се од клучно значење за замена на генерациите – нагласува Марија Љакоска.

Сериозни промени во вкупното население

Така, во 2021 година бројот на живородени деца изнесувал 18.648, што е за 2% пониско од претходната година, 32% пониско од 2002 година (27.761 живородени) и дури 46,5% пониско од 1991 година (34.830). Вкупната стапка на фертилитет, која е главен индикатор за замена на генерациите, е под критичната вредност од 2,1 деца по жена во репродуктивна возраст од 1997 година (1,93), додека во 2021 година оваа вредност изнесувала 1,6.

– Се претпоставува дека доколку овие трендови продолжат во иднина, тие ќе доведат до сериозни промени во вкупниот број на населението, во неговата структура по возраст и пол и, најважно од сè, во влегувањето на нови генерации. Така, ќе се намали контингентот од населението што треба да се вклучи во образовниот процес, ќе има намалување на бројот на паралелки, затворање на голем број придружни училишта, а со тоа и губење на работни места за голем број вработени во образованието. На пример, во учебната 2021/22 година бројот на ученици запишани во основните училишта во споредба со 2002/03 година е намален за 21,4%, а само бројот на ученици од прво одделение е намален од 28.098 во 2002/03 на 21.366 во 2021/22 година, односно намалување од цели 24%. Состојбата со бројот на ученици во средните училишта е уште покритична, при што намалувањето достигнува 25,5% во истиот период. Во последните 5 години, тренд на намалување е забележан и кај бројот на основни училишта (-1,5%) и средни училишта (-2,3%). Влегувањето на сè помладите генерации во образовниот систем порано или подоцна ќе доведе до намалување на бројот на луѓе кои продолжуваат со универзитетски студии, што дополнително ќе доведе до зголемување на трошоците за образование по студент (или ученик), но и до глобално зголемување на трошоците за образование – нагласува таа.

Имиграцијата го поттикнува процесот на депопулација

Емиграцијата, исто така, има силно негативно влијание врз репродукцијата на населението, бидејќи „заминувањето“ на жените во нивниот плоден период води до очекувано ниско ниво на стапки на наталитет и фертилитет, не само во следните 10-15 години, туку и за подолг период што доаѓа, можеби во следните 40-50 години.

– Емиграцијата го поттикнува процесот на депопулација, кој, особено во руралните средини, прво мора да се реши со обезбедување на најважните инфраструктурни потреби на населбите, а потоа мерките треба да се насочат кон постигнување на еднаква распределба на населението и рамномерен развој на регионите. Емиграцијата на младото население во репродуктивна возраст во странство може да се потврди со зголемениот број деца родени во странство. Нивниот број, од почетокот на евиденцијата во 2004 година, речиси се дуплираше и во 2019 година достигна 5.187 деца родени во странство – нагласува нашата соговорничка Марија.

Земено во целина, бројот на живородени деца, заедно со миграциите, влијае на демографскиот, социјалниот и економскиот развој на државата, но тие се условени и од сите овие процеси – според неа.

– Тие се меѓусебно поврзани во таканаречен „магичен круг“ и потребно е да се активираат сите надлежни институции – Владата, локалните власти и академскиот свет – со цел создавање стратегија за охрабрување на младите да стапуваат во брак, за зголемување на нивото на плодност и наталитет, за задржување на младите, но и за зголемување на нивото на економски и севкупен развој – заклучува Марија.