Денес, НАТО усвои историска декларација: Започнуваат огромни издвојувања за одбрана (фото)

Лидерите на 32-те членки на НАТО алијансата усвоија историска декларација во Хаг на 25 јуни, со која се воведува обврска за издвојување на пет проценти од бруто домашниот производ (БДП) за одбранбени и безбедносни потреби до 2035 година.

Оваа одлука беше донесена по сè посериозните глобални предизвици, вклучувајќи ја долгорочната закана од Русија, постојаната закана од тероризам, нестабилноста на Блискиот Исток и сè почестите сајбер напади.

Во заедничка изјава, лидерите ја повторија својата непоколеблива посветеност на колективната безбедност и на основните принципи на Алијансата, особено Член 5 од Вашингтонскиот договор, кој гарантира дека нападот врз една членка е напад врз сите. Токму оваа членка, која е самото јадро на НАТО од неговото основање во 1949 година, повторно се најде во центарот на вниманието овие денови – поради изјавите на претседателот на Соединетите Американски Држави, Доналд Трамп.

На пат кон Хаг, Трамп им рече на новинарите дека „постојат многу дефиниции за Член 5“ и додаде: „Ќе ви ја дадам точната дефиниција кога ќе стигнам таму“. Таквата изјава, во време кога европските земји се плашат од можното проширување на руското влијание, предизвика непријатност и неизвесност кај сојузниците. За многу членки, особено оние од Источна Европа, гаранцијата за американска воена заштита останува клучен фактор за одвраќање од потенцијална агресија. Иако Трамп подоцна за време на самитот рече: „Ние сме со нив до крај“, тонот и формулацијата на неговите изјави оставија дипломатски простор за толкување.

Генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, веднаш реагираше обидувајќи се да ја увери јавноста и сојузниците: „Соединетите Американски Држави се апсолутно посветени на НАТО и Член 5.“ Сепак, во политичка смисла, сомнежите што се појавуваат еднаш тешко се целосно неутрализирани.

Самитот во Хаг донесе и конкретни политички одлуки. Новата обврска за издвојување пет проценти од БДП до 2035 година подразбира дека најмалку 3,5 проценти ќе бидат насочени кон воени капацитети и способности, според официјалната дефиниција на НАТО за трошоци за одбрана. Останатите до 1,5 проценти можат да ги користат членовите за заштита на критичната инфраструктура, сајбер безбедноста, цивилната подготвеност, иновациите и развојот на домашната воена индустрија. Според тоа, директната помош за Украина – вклучително и поддршката на нејзината одбранбена индустрија – исто така ќе се смета во вкупните алокации.

НАТО на тој начин се обидува да се ослободи од долгогодишната практика во која САД носеа непропорционално голем товар на заедничката безбедност. Руте отворено рече дека „предолго“ Америка била главната поддршка на членката од Член 5, додавајќи дека токму претседателот Трамп придонел за промената на пристапот кога станува збор за обврските на сојузниците.

Во политичката позадина на самитот се случија необични сцени. За време на говорот, Руте, коментирајќи ја реториката на Трамп за израелско-иранскиот конфликт, рече: „Тато понекогаш мора да користи тешки зборови“, додека Трамп објасни дека „понекогаш мора да кажеш одреден збор за да бидеш разбран“. Оваа неформална размена на изјави беше невообичаена за дипломатски настан од ваков ранг, но послужи како илустрација на сложените односи во рамките на Алијансата – во кои политичките стилови на лидерите честопати добиваат речиси еднаква тежина како и официјалните одлуки.

Британскиот премиер Кир Стармер изјави дека Обединетото Кралство ќе ја исполни целта од пет проценти од БДП до 2035 година и дека земјата мора „активно да се подготви“ за можноста од соочување со директни воени закани. Во позадина на сите изјави и одлуки, неизвесноста останува поради глобалната безбедносна слика, во која војната во Украина продолжува, а односите меѓу големите сили остануваат напнати.

На самитот во Хаг беше заклучено дека Турција ќе биде домаќин следната година, а Албанија во 2027 година. Но, дури и пред тие датуми, НАТО ќе мора да покаже дека навистина има политичка сила, финансиска стабилност и стратешко единство за да одговори на постојано растечките предизвици. Декларациите се пишуваат во Хаг, но кредибилитетот се тестира на границите – од Балтичкото до Црното Море.