Денес се навршуваат седум години од потпишувањето на Преспанскиот договор

Пред точно седум години, на 17 јуни 2018 година, во малото село Нивици (Псарадес) на брегот на Преспанското Езеро од грчка страна, Скопјe и Атина го потпишаа Преспанскиот договор, со кој заврши долгогодишниот спор меѓу двете земји. Република Македонија го промени своето име во Република Северна Македонија, што го отвори патот за евроатлантска интеграција, но и нови перспективи во билатералните односи со Грција.

Договорот беше потпишан во периодот кога СИРИЗА беше на власт кај нашиот јужен сосед, додека кај нас беше на власт СДСМ, а го потпишаа тогашните министри за надворешни работи на Северна Македонија и Грција, Никола Димитров и Никос Коѕијас, во присуство на тогашните премиери Зоран Заев и Алексис Ципрас, посредникот во преговорите Метју Нимиц, поранешниот комесар за проширување на ЕУ, Јоханес Хан, и поранешната висока претставничка на ЕУ за политика и безбедност, Федерика Могерини, и други високи меѓународни претставници, како и претставници на двете земји.

Осум месеци по потпишувањето и по ратификацијата во нашето Собрание и грчкиот Парламент, Договорот стапи во сила на 12 февруари 2019 година.

Според договорот, Република Македонија беше преименувана во Република Северна Македонија, државјанство/граѓанин на Република Северна Македонија беше Македонско име и јазик беше преименуван во македонски јазик.

Земјата стана 30-та членка на НАТО и иако името со години постојано се споменуваше како пречка за европските перспективи на земјата, тоа не го отвори целосно патот кон Европската Унија.

Со Грција, седум години подоцна, и покрај промената на власта во двете земји, билатералните односи се на добро ниво.

На решавањето на спорот му претходеа преговори кои траеја 27 години, периодично тие беа со зголемено темпо и почести средби, но имаше и периоди кога беа во застој и прекини, но секогаш завршуваа без заемно прифатливо решение, сè до крајот на 2017 година кога разговорите се интензивираа по речиси тригодишен застој и беше постигнат Договорот.

Нешто повеќе од три месеци по потпишувањето на договорот, имено на 30 септември 2018 година, граѓаните на Македонија беа повикани на референдум за да одговорат на прашањето „Дали сте за членство во ЕУ и НАТО со прифаќање на Договорот меѓу Република Македонија и Република Грција?“.

Излезноста на референдумот беше ниска, само 36,91 проценти од гласачите гласаа, од кои 91,47 проценти беа „за“, а 5,64 проценти беа „против“.

Според конечните резултати од гласањето, одлуката за референдум не беше одобрена, бидејќи повеќе од половина од вкупниот број граѓани запишани во избирачкиот список не гласаа.

Во Грција, иако една година по потпишувањето, владата се смени, Договорот сè уште се почитува и во последните години соработката меѓу двете земји се интензивираше, во голем број области како што се економијата и енергетиката, додека Атина е силен поддржувач на европската перспектива на сите земји во регионот, вклучително и перспективата на нашата земја.

Ставот на Владата на Нова Демократија е дека и покрај фактот што како опозиција не го поддржаа Договорот, сметајќи го за штетен за националниот интерес, како влада е должна да го почитува, бидејќи станува збор за меѓународен договор што ја обврзува секоја Влада во рамките на континуитетот на државата.

Минатогодишната промена на власта во нашата земја го ажурираше Преспанскиот договор, со пораки од Атина до Македонија дека тој мора да се почитува, но една година подоцна, билатералната комуникација е одржувана, на ниво на состаноци меѓу министрите од владите на двете земји.

Што е имплементирано со Преспанскиот договор?

И додека Северна Македонија исполни голем дел, а можеби и сите, од обврските од Преспанскиот договор, во однос на имплементацијата, како што се промена на уставното име и Уставот, промена на пасошите, регистарските таблички, промена на имињата на министерствата и институциите итн. од грчка страна, неколку пати во минатото имаше одредени одложувања во однос на имплементацијата.

Трите меморандуми за соработка потпишани во 2019 година и поднесени за прв пат до грчкиот парламент кон средината на септември 2020 година сè уште не се ратификувани, и покрај тоа што СИРИЗА ги поднесе по втор пат минатата година, а вториот Совет на високо ниво не е одржан.

Според Преспанскиот договор, Советот за соработка на високо ниво, со кој претседаваат премиерите на двете земји, „ќе се состанува најмалку еднаш годишно и ќе биде надлежно тело за правилно и ефикасно спроведување на овој договор и Акцискиот план што ќе произлезе од него“.

Првата и единствена меѓувладина седница се одржа во Скопје во април 2019 година, за време на посетата на тогашниот грчки премиер, Алексис Ципрас, додека втората требаше да биде домаќин на Грција.

Решавањето на спорот за името целосно ги нормализираше билатералните политички односи, кои влегоа во нормален тек, со редовна и активна меѓусебна комуникација, средби и посети, и резултираа со прва официјална посета на Грција од страна на претседателот на Северна Македонија, како и прва официјална посета на грчкиот премиер на земјата.

Во октомври 2021 година, претседателот Стево Пендаровски беше првиот шеф на држава што ја посети Грција и беше пречекан со високи почести во Атина, додека помалку од една година по потпишувањето на Договорот, во април 2019 година, тогашниот грчки премиер Алексис Ципрас го посети Скопје и се одржа првиот совет за соработка на високо ниво, составен од претставници на двете влади, со копретседатели од премиерите.

Сепак, актуелната грчка премиерка сè уште не остварила никаква официјална, работна или неформална посета на Скопјe, ниту пак е договорена возвратна посета на претседателката на Грција, Катерина Сакеларопулу, иако добила официјална покана од нејзината тогашна колешка.

Актуелните премиери на двете земји, Христијан Мицкоски и Киријакос Мицотакис, сè уште не одржале билатерална средба, додека ситуацијата е идентична на претседателско ниво.

Кај нас, нови шефови на држави се избираат од минатата година, додека кај нашиот јужен сосед во февруари оваа година.