„Збогум“ за националната валута: „Ни треба доларот“

Новоизбраниот претседател на Аргентина, Хавиер Милеи, себеси се нарекува „анархокапиталист“.

Тој сака радикално да ја реформира земјата економски, што вклучува и воведување на доларот. Дали се тоа реални надежи или празни ветувања?

Новиот десничарски популистички претседател на Аргентина никогаш не ги криел своите планови: за време на предизборната кампања, тој видно држеше во рацете преголема банкнота од 100 долари со сопствен лик. А потоа, дури и пред камерите, бесно ја исекол картонската слика на централната банка. Неговата порака беше: На Аргентина и треба долар! Старата валута, песото, мора да замине. Исто како и централната банка.

Набљудувачите оценуваат дека 53-годишниот Милеи засега нема да може да ги спроведе своите радикални зборови со оглед на тоа што тој и неговата партија немаат мнозинство во парламентот. А сепак, тој неолиберален економист во текот на кампањата доби голем аплауз за предлогот на неговата економска шок-терапија.

Причината секако е дека аргентинската економија е болна и не успева да закрепне. Инфлацијата во втората по големина економија на Латинска Америка е над 140 проценти. Поради сушата жетвата беше слаба, а месото, рибата и сојата се најважни извозни производи. Последица: сиромаштијата расте, а економијата се очекува оваа година да биде во рецесија. Многу гласачи се фрустрирани од политиката.

Долари како брзо решение

Доколку Хавиер Мајли успее да го постигне она што го најави, тој очекува дека воведувањето на американскиот долар треба да ја врати Аргентина на вистинскиот пат. Некои други земји веќе го направија тој чекор. На пример, Еквадор и Ел Салвадор го прифатија доларот како платежно средство во 2000 и 2001 година, соодветно. А во Панама доларот е главно средство за плаќање од 1904 година.

Ова значи дека некоја земја го признава доларот како законско средство за плаќање. Фиксниот девизен курс го одредува курсот по кој постоечката валута се претвора во долари. Националната валута останува во оптек, но обично повеќе не се печати и постепено исчезнува од оптек.

По воведувањето на доларот, инфлацијата се смири и во Еквадор и во Ел Салвадор, а економските резултати постојано растат. Сепак, оттогаш тие две земји преземаа дополнителни долгови.

И во многу други земји со висока стапка на инфлација, се случува неформална доларизација. Бидејќи нивните сопствени валути губат вредност, потрошувачите имаат тенденција да ги чуваат доларите како „безбедна резерва“. Во неформалните размени, локалната валута потоа се заменува за долари по повисоки цени, често со резултат дека инфлацијата продолжува да расте. Така е во Аргентина веќе неколку години.

Кои се предностите на доларизацијата?

Причините за лошата состојба на економијата и валутата се сериозните грешки во економската, фискалната и монетарната политика.

Мајли и поборниците за доларизација се убедени дека проблемите ќе се решат сами по себе доколку на политичарите (т.е. перципираната корумпирана елита) им се одземе контролата врз валутата.

Тоа подразбира, пред сè, инфлација. „Аргентина отсекогаш имала висока инфлација“, вели Нилс Зоненберг, економски истражувач во Институтот за светска економија во Кил. „Откако беше воведен пезосот во 1881 година, имаше пет валутни реформи во кои беа отстранети 13 нули од банкнотите. И имаше две хиперинфлации – нема војна“.

Затоа довербата на населението во политиката и во пезосот е многу ниска. Оние кои можат, чувајте ги парите во странски валути кои се сметаат за постабилни. На крајот на 2022 година, Аргентинците имаа повеќе од 246 милијарди долари на странски сметки или во долари – што е еквивалентно на приближно половина од годишното економско производство на земјата. И ова и покрај фактот што од 2019 година постои контрола на капиталот со цел да се отежне бегството кон странски валути.

Фактот што централната банка не можеше да обезбеди стабилна валута во голема мера се должи на нејзината недоволна независност од политиката. Во Аргентина, централната банка е подредена на Министерството за економија. Во минатото, владата ги смени гувернерите на централните банки за да обезбеди пристап до резервите и да ја поттикне банката да печати пари.

Во последните 122 години, од 1900 година, Аргентина отсекогаш имала буџетски дефицит, што значи поголеми расходи отколку приходи“, вели Зоненберг за ДВ. „Таков дефицит треба некако да го покриете – или преку повисоки даноци или преку повисоки задолжувања. А ако не можете да позајмите повеќе, тогаш печатите пари“.

Со американскиот долар како национална валута, аргентинските компании и домаќинства повторно би имале стабилна валута со која ќе можат да планираат и да работат, велат поддржувачите на воведувањето на доларот.

Кои се опасностите од доларизацијата?

Сепак, предностите на доларизацијата се истовремено и негови недостатоци: доколку националните политичари немаат контрола врз валутата, просторот за политичко дејствување е драстично намален.

Без разлика дали се работи за субвенции, социјални програми, образовен сектор или финансирање на предизборни ветувања – без сопствена валута финансискиот корсет станува многу потесен.

Рецесиите и економските кризи, исто така, би биле многу поболни за мнозинството од населението отколку што се веќе, доколку државата нема ресурси да ги ублажи најголемите проблеми.

Дополнително, повеќе не би било можно да се постигне конкурентска предност на светскиот пазар со девалвација на својата валута, да речеме кога станува збор за извозот или туризмот.

Оваа ситуација не е нова за Аргентина. Помеѓу 1991 и 2001 година, земјата ја врза својата валута со американскиот долар со закон – во сооднос 1:1. Кога главните трговски партнери како Бразил и Мексико остро ги девалвираат своите валути во однос на доларот во доцните 1990-ти, економијата на Аргентина се најде во неволја. Нивната стока наеднаш станала прескапа – и владата морала повторно да се откаже од курсот 1:1.

За Аргентина доларот е ветување за стабилност, но во исто време и ризик. Засега се уште не е јасно дали и кога ќе се воведе како платежно средство. Само извесно е дека новоизбраниот претседател ќе мора да прави компромиси, бидејќи нема мнозинство во парламентот.