Како руската инвазија ја подели мафијата
Александар Отделнов поседува необична туристичка атракција: музеј за шверц. Шверцот тече низ неговата родна Одеса уште од осумнаесеттиот век. Сè додека не се затвори поради Kовид-19, музејот прикажуваше сè, од бисери и пиштоли криумчарени во империјална Русија до посовремен плен. Потоа дојде војната во февруари 2022 година. „Пристаништето престана да работи, и сè престана“, вели г-дин Отделнов. Не запре само протокот на туристи. Одеса беше клучен јазол во огромната мрежа на криминал фокусирана на Украина и Русија, која достигнуваше од Авганистан до Андите. Тоа беше дел од „најсилниот криминален екосистем во Европа“, смета тинк-тенкот Глобална иницијатива против транснационалниот организиран криминал (гиток),
Руската инвазија го погоди овој подземен свет со сила на земјотрес. Огромното мнозинство “тешки“ украински мафијаши, престанаа да соработуваат со своите руски истомисленици: „Ние сме крадци, ние сме против секоја држава, но решивме дека сме за Украина“, вели еден од нив. Доходовните патишта за шверц на хероин се пресликуваат, што влијае на цените и профитот на криминалните синдикати илјадници милји подалеку. Ако прекинот се покаже траен, може да го смени лицето на глобалниот криминал. Тоа ќе ја промени и Украина.
Земјата се бори со корупцијата откако го напушти Советскиот Сојуз во 1991 година. Револуцијата на Мајдан во 2013-14 година собори корумпиран претседател и дел од олигархијата зад него. Во 2019 година, Володимир Зеленски беше избран за претседател на антикорупциска платформа и донесе реформи за разбивање на мафијата. Но, во најдобар случај тоа беше половично расчистување. Пред инвазијата, гиток ја рангираше Украина на 34-то место од 193 земји според нејзиниот индекс на криминал, а на трето место во Европа. Украина, исто така, доби значително лоша оценка за перцепциите за корупција.
Подземјето во деловите на Украина под контрола на владата пред 2022 година беше наизменично и насилно оспорувано меѓу различни групи. Сепак, имаше три аспекти што ја поврзуваа Украина со глобалните криминални пазари. Прво, шверцерски „суперавтопат“ што ги поврзува Русија и Украина, кој минува низ деловите на источна Украина кои беа окупирани од Русија во 2014 година. Второ, глобални центри за шверц во Одеса и другите пристаништа на Црното Море. И конечно фабрики во Украина за производство на недозволена стока за извоз.
Оваа инфраструктура поддржуваше различни деловни модели за различни производи. Украина беше растечка „спин-оф“ транзитна рута за хероин од Авганистан, зголемувајќи ги рутите низ Балканот и Кавказ. Пред војната имаше четврта по големина заплена на хероин во Европа. Низ Црното Море течеше кокаин од Латинска Америка. Во друга насока, мафијашите извезуваа оружје во Азија и Африка, особено од пристаништето Миколаив. Во 2020 година Украина ја престигна Кина и стана најголемиот извор на нелегален тутун во Европа. Локалното производство на амфетамини растеше: таа година беа демонтирани 67 нелегални лаборатории, што е највисока пријавена бројка од која било земја.
Војната промени сè, создавајќи „средина на неприфатлив ризик за меѓународна нелегална трговија“, се вели во новиот извештај на американската влада. Црноморските пристаништа се затворени за превоз или се со ограничувања. Границата меѓу Украина – управувана од владата и териториите окупирани од Русија сега се низа полиња за убивање, пробивајќи го „суперавтопатот“. Мобилизацијата во Украина го лиши подземјето од работна сила, додека воената состојба запре широк спектар на криминални активности. Полицискиот час го отежнува движењето наоколу во текот на ноќта.
Украинските гангстери сега ги избегнуваат своите руски колеги: „Едно е да те нарекуваат криминалец; сосема друго е да те сметаат за предавник“, вели Марк Галеоти, автор на „The Vory: Russia’s Super Mafia“. Лојалноста кон Украина е поврзана со контрола на ризикот, како и патриотизам. „Ако бевме припоени кон Русија, многу од момците во затвор може да бидат префрлени далеку“, објаснува еден гангстер. „Руските чувари се безмилосни. Никому од нас не му треба тоа. Така, ние ќе ја завршиме валканата работа за Украина“.
Ефектите се чувствуваат на глобално ниво, бидејќи мрежите за шверцување се реконфигурираат за да ја заобиколат Украина. Турските цариници велат дека повеќе хероин и метамфетамин тече преку границата со Иран. Литванските гранични власти забележаа четирикратен пораст на нелегалниот тутун во првиот квартал од 2022 година. Естонските власти кои работат со Европол, полициската агенција на ЕУ, конфискуваа 3,5 тони латиноамерикански кокаин во пристаништето Муга, во вредност од околу половина милијарда евра, минатата година. Блокирањето на украинските пристаништа на Црното Море и зголемените контроли во Западна Европа, исто така, може да ги објаснат големите заплени неодамна направени во Русија. На 10 април властите заплениле речиси 700 килограми кокаин во Москва. Руските мудреци во близина на границата со Белорусија, некогаш маргинални, профитираат од шверцот на луксузна стока во Русија, особено дизајнерски чанти.
Војната значеше и нови краткорочни можности за гангстерите во Украина. Една од нив е шверцот на луѓе. ОН проценува дека околу пет милиони украински бегалци се во „привремена заштита“ во Европа, а нивното статистичко моделирање на историските трендови сугерира дека можеби 100.000 би можеле да станат жртви на трговија со луѓе. Постои и пазар за шверц на регрути надвор од Украина. Понекогаш тоа може да биде едноставно и да се прикрадат покрај украинската пасошка контрола. Најмалку 8.000 се фатени во обид да ја напуштат земјата, главно за Молдавија или Полска. Шверцерите наводно наплатуваат од 5.000 евра (5.500 долари) до 10.000 евра. Сепак, досега обемот на трговија со луѓе не е толку лош како што може да биде. „Тоа се случува“, вели висок функционер на Европол, „но многу помалку отколку што очекувавме“.
Долгорочното влијание на војната врз криминалот во Русија веројатно ќе биде малигно. Државата ги интензивираше врските со организираните криминалци кои се веќе воспоставени, иако само повремено експлоатирани, според г-дин Галеоти. Руските мафијаши кои работат надвор од земјата се обврзани да депонираат дел од нивниот профит на таканаречените „црни сметки“ до кои може да пристапат руските шпиони за да ги покријат нивните оперативни трошоци. Криминалците се регрутирани да дејствуваат како разузнавачки агенти на Кремљ, особено за да помогнат во добивањето на многу потребните, под ембарго, полупроводници за воените напори. Запленувањето на фирмите во западна сопственост во Русија од страна на Кремљ или неговите полномошници ќе поттикне нова ера на кронизам, додека барањето за прикривање на прекуграничните трансакции или заобиколување на западниот финансиски систем дополнително ќе ја намали транспарентноста и одговорноста.
За Украина, сепак, долгорочната слика е помалку јасна. Замрзнат конфликт секако може да создаде големи ризици. Пред инвазијата Украина имаше некаде помеѓу седум и девет милиони парчиња легално огнено оружје. Веројатно, уште толку, кои се нелегални. Земјата сега е уште повеќе преплавена со оружје. Историјата сугерира дека војните поттикнуваат трговија со оружје: пушките од Југославија се користат во насилен криминал низ Европа. Генералниот секретар на Интерпол, Јирген Сток, предупреди дека може да има пораст на трговијата со мало оружје. Досега, сепак, е добро. „Не гледаме трговија со оружје на систематска или организирана основа“, вели претставникот на Европол.
Домашното производство на наркотици би можело повторно да се зголеми. Американската влада неодамна соопшти за раст на повеќе дистрибуирани мрежи на помали лаборатории за дрога во Украина, кои користат интернет за продажба и поштенски систем за испорака. Најголемиот ризик доаѓа од процесот на реконструкција. Минатиот месец Светската банка процени дека трошоците за обнова на Украина ќе изнесува 411 милијарди долари, вклучувајќи 92 милијарди долари за транспорт и 69 милијарди долари за домување. Ваквите големи проекти лесно би можеле да бидат плен на мафиите, кои градат системи за јавни набавки и системи за наддавање за да добијат пристап до земјиште, субвенции и лиценци.
Сепак, постои можност да се направи трајно намалувањето на организираниот криминал во Украина. Главниот напор мора да дојде од внатре во земјата. Нацрт-законот од декември има за цел да го реформира урбаното планирање: поврзаните владини документи велат дека градежната индустрија е склона кон „злоупотреба на власта“, „општа корупција“ и „избегнување казнување“. Во јануари Зеленски отпушти четворица заменици министри и пет регионални гувернери поради мито, според Ројтерс. „Секој внатрешен проблем што и штети на државата се расчистува“, рече тој.
Надворешниот притисок може да помогне: тие средства за реконструкција, најверојатно, ќе доаѓаат главно од странци и ќе доаѓаат со одредени обврски. Евентуалното членство на Украина во ЕУ е сè уште многу години далеку, но процесот на приближување кон нормите на ЕУ е лост со кој земјата може да се бори против организираниот криминал. Државата доби кандидатски статус во јуни минатата година.
Очигледно е за сите оние кои го проучуваат организираниот криминал ширум светот дека војната и социјалната дислокација создаваат можности за гангстерите и нивните соработници со „бела јака“. Сепак, постојат необични елементи од искуството на Украина кои би можеле да доведат до поинаков резултат. Војната ги прекина децениските физички и социјални артерии меѓу земјата и руските криминални мрежи, веројатно во наредните години. Тоа ѝ даде на украинската држава дополнителен јавен легитимитет за борба против олигархијата и може да го зголеми учеството на Западот и контролата врз економијата. Никој разумен не мисли дека шверцот во Одеса ќе биде префрлен во музеј. Но, постои шанса Украина конечно да престане да биде рај на гангстерите.
