Македонија развива дигитален денар? Граѓаните ќе можат да го следат своето салдо преку е-паричник

„Дигиталниот македонски денар засега е само идеја. Сепак, тоа е иднината и мислам дека ќе бидеме први во регионот што ќе се обидеме да создадеме вакво нешто“, рече премиерот Христијан Мицкоски минатиот јули по средбата со Хауард Лутник, кого американскиот претседател Доналд Трамп планира да го именува за свој следен државен секретар за трговија.

Мицкоски на 5 декември рече дека токму при посетата на Лутик дошле до идеја за дигитален македонски денар и дигитална банка.

Идејата за дигитален денар постои веќе неколку години, уште пред да дојде ВМРО-ДПМНЕ на власт.

Гувернерката Анита Ангеловска-Бежоска во мај 2022 година објави дека Народната банка на Северна Македонија ја истражува можноста за воведување дигитална верзија на официјалната валута на земјата, македонскиот денар.

„По примерот на Европската централна банка, годинава, кога славиме триесет години откако денарот е наша парична единица, почнавме со првични активности за разгледување на можноста и неопходноста од воведување на дигитален денар“, рече Ангеловска.

Доколку анализите покажат дека е потребно правилно воведување на дигиталниот денар, изјави гувернерот, „за време на една од следните прослави на Денот на монетарната независност, се надевам дека веќе ќе зборуваме за дигиталниот денар како официјално платежно средство во земјата.

Македонските граѓани ќе имаат дигитални паричници

Од Народната банка за РСЕ велат дека дигиталниот денар, како и готовината, односно хартиените и монетите пари, ќе ги издава банката, со таа разлика што ќе бидат достапни за граѓаните и стопанствениците во електронска форма. Целта, меѓу другото, беше да се избегне плаќање во готово, што носи ризици, велат од банката.

„Дигиталниот денар би се чувал во дигитални паричници (е-паричници) кои можат да се поврзат со апликациите за мобилно банкарство на банките, но и да функционираат самостојно, преку апликации“, велат од Народната банка.

Граѓаните можеле, наведуваат понатаму од Народната банка, „директно да управуваат со своето салдо преку овие паричници, следејќи го во реално време и плаќањата или префрлајќи пари на едноставен начин“.

Како посебна карактеристика, банката ја издвојува можноста за користење на дигитален денар во т.н офлајн режим. Ова овозможува плаќањата да се вршат дури и кога нема активна интернет конекција, при што трансакциите ќе се зачувуваат локално и ќе се синхронизираат кога интернетот е повторно достапен.

Оваа функционалност е особено корисна за регионите со слаб пристап до интернет, каде што се очекува да придонесе за поширока употреба на електронските плаќања наместо готовина, велат од Народната банка.

Нема рокови за проекти

И покрај помпезните најави на државните функционери за дигиталниот денар, сè уште нема конкретен одговор дали државата е технолошки подготвена да овозможи функционирање на дигиталната валута.

Министерот за дигитална трансформација Стефан Андоновски вели дека целосната дигитализација на банкарскиот систем ќе се врши во неколку фази. Се очекува да биде завршен до крајот на мандатот на актуелната влада, односно до 2028 година.

„Во владината програма предвидовме не само дигитализација на валутата, туку целосна дигитализација на општеството. Дигитализацијата на банките и платежните трансакции е нешто што државата го прави и мора динамично да го прави. Верувам дека ако продолжиме во фази кон дигитализацијата на валутата ќе имаме позитивни резултати тоа да не се прави непланирано и мора да биде во согласност со постојната регулатива на Европската унија“, вели Андоновскa.

Економистите Павле Гацов, Александар Стојков и Зоран Јовановски за потребите на Стопанската комора подготвија публикација во која се наведува дека дигиталниот денар се гледа како можност за намалување на корупцијата и сивата економија.

„Дигиталната патека дефинитивно не е изгубена, бидејќи е во областа на бинарни цифри и може да се врати дури и по бришењето. Поради ова, корумпираните политичари ќе мора да се збогуваат со монетарниот поткуп и монетарната корупција. А работодавците нема да да можат, без да остават трага, да бараат од вработените да им вратат дел од платата или да им исплатат К-15 (регрес), кој ќе го подигнат од банкомат и ќе им ги вратат парите“, пишува публикацијата „Сивиот дел од македонска економија“, се наведува.

Според ова, секоја дигитална трансакција може да ги алармира Управата за финансиска полиција и Даночната управа. Како пример ги наведуваат и најмалите плаќања, како на пример мајстор за славини ако платите со дигитална валута, тоа ќе остави трага и ќе треба да платите данок.

Исто така, малите градежни фирми треба да ги исплаќаат платите на вработените во дигитални денари, за да не можат да ги сокријат трошоците за осигурување, како досега кога, на пример, платите се исплаќаат незаконски.

И еврото станува дигитално

„Дигитално или физичко, еврото секогаш ќе биде евро“, е реченицата на која Европската централна банка (ЕЦБ) завршува едно од своите промотивни видеа што им објаснува на Европејците што всушност претставува дигиталното евро, кое веќе е во подготвителна фаза.

Дигиталното евро е проект на ЕЦБ, прифатен во јули 2021 година, за можно воведување на дигитална валута на Централната банка. Тогаш беше промовирано дека целта е развој на брз и безбеден инструмент за електронско плаќање. Тоа треба да го надополни еврото за поединци и бизниси во неговата сегашна форма која сега е готовина или банкарски сметки. Тој би бил издаден од Европскиот систем на централни банки на еврозоната.

На крајот на мај 2023 година, ЕЦБ ги објавува резултатите од истражувањето на пазарот и проектот за дигитален прототип на еврото.

Истражувањето на пазарот покажа дека има доволно голем број европски фирми способни да развијат дигитални решенија за еврото.

Сепак, на 18 октомври 2023 година, ЕЦБ објави дека е донесена одлука да се продолжи со подготвителната фаза, а пилот-проектот беше најавено дека ќе биде пуштен во оптек во периодот 2025-2026 година. година.

Објаснувањето од банката е дека дигиталното евро би било еквивалентно на готовина. Се разликува од крипто-средствата, бидејќи дигиталните евра ќе бидат пари на Централната банка.

Европската централна банка би гарантирала дека тие се безбедни, дека дигиталното евро има стабилна вредност и може да се замени по номинална вредност за готовина во евра.

Од друга страна, вредноста на крипто-средствата може значително да флуктуира и нивната конверзија во готовина во евра не може да се гарантира.

Дигиталното евро би понудило можности кои ги нудат картичките и апликациите и денес, но и плаќање без пристап до интернет, што не е можно со картички или мобилни апликации.

„Офлајн“ дигиталното евро ќе овозможи трансакции дури и без интернет конекција доколку другата страна во трансакцијата е физички во близина, било да е тоа лице или трговец. Ова би овозможило плаќање во оддалечени области со несигурна интернет конекција и во случај на недостаток на комуникациска мрежа или прекин на струја.

За усвојувањето на правната рамка одговорни се законодавните тела во ЕУ, Советот и Парламентот, но конечната одлука за воведување на дигиталното евро ја носи Европската централна банка. Комисијата наведува дека воведувањето на дигиталното евро ќе трае неколку години, во секој случај тоа нема да се случи пред 2028 година.

Дигиталното евро ќе може да се користи насекаде во еврозоната, без разлика каде се наоѓаат плаќачите и која комерцијална банка или давател на платежни услуги го користи. Плаќањето ќе биде можно во секое време, 24 часа на ден, 365 дена во годината.