Може ли Турција да го спаси договорот за жито меѓу Украина и Русија?

Некои експерти велат дека посредништвото на Турција може да надвладее над тврдокорната тактика на Москва и да доведе до продолжување на договорот од 18 март наваму.

Прекрасниот договор за жито Украина-Русија истекува оваа недела. Ако двете страни не успеат да го обноват, цените на храната ширум светот веројатно ќе се зголемат поради недостигот на пченица и залихи на ѓубрива. 

Спроведувањето на договорот беше надгледувано од Заедничкиот координативен центар предводен од Турција и со седиште во Истанбул , исто така поддржан од ОН, помагајќи и на Украина да извезе речиси 23 милиони тони од своето жито и други прехранбени производи на глобалните пазари.

Кремљ, сепак, смета дека договорот не и бил од голема корист на Русија, бидејќи Москва не можела да продаде поголем дел од своите земјоделски производи поради западните санкции. 

Сега, Русија бара „ непречен пристап до светските пазари“ пред да се согласи да го продолжи договорот дополнително.

Но, Јуџин Чаусовски, експерт за одбрана и висок аналитичар во Институтот New Lines, е оптимист за продолжувањето на договорот. 

„Генерално, Црноморската иницијатива за жито беше единствениот голем дипломатски договор во кој беа вклучени и Русија и Украина од почетокот на војната и се покажа како многу отпорен и покрај многуте предизвици и пречки, во голем дел поради посредништвото. на Турција и ОН“, изјави Чаусовски за TRT World . 

Но, Грегори Симонс, вонреден професор на Институтот за руски и евроазиски студии на Универзитетот во Упсала, има друго мислење. 

„Малку е понеизвесно дали ќе помине уште еднаш. Има уште помала доверба меѓу завојуваните страни (директно и индиректно) од последниот пат кога беше продолжена“, вели Симонс.

Симонс, сепак, верува дека „Турција веројатно уште еднаш ќе биде клучниот фактор за обновување на договорот“. 

Вклучени во брутална војна повеќе од една година, Украина и Русија имаат многу сличности, кои се движат од религија до историја. 

Двата православни словенски народи се исто така меѓу првите пет нации извозници на жито. Сепак, во првите месеци од конфликтот, двете земји не можеа да ја продаваат својата пченица и други земјоделски производи на глобалните пазари како што правеа пред војната.

На врвот на конфликтот, Турција минатата година ја презеде задачата да посредува меѓу Москва и Киев. Додека светот се бореше со недостиг на жито и најава криза со глад од библиски размери,  турското посредување вроди со плод во форма на Црноморската иницијатива за жито, која обезбеди снабдување со жито на земјите во потреба, особено на глобалниот југ и другите региони , со овозможување на Украина и Русија да го извезуваат своето жито.

Русија бара отстапки

Според Симонс, Украина е подготвена да го продолжи договорот без никакви предуслови, но Русија најверојатно ќе го направи продолжувањето на договорот зависи од нејзините економски грижи. 

За да се согласи да го обнови договорот, Русија може да побара гаранции дека Украина треба да испорача повеќе залихи во Африка, наместо да ги испраќа повеќето од нив на европските пазари, рече Симонс. 

„Така, Русија може да ја принуди Украина да го одржи ветувањето за снабдување на глобалниот југ, нешто од што Украина се откажа“, изјави Симонс за TRT World. 

Но, Стивен Пајфер, поранешен американски амбасадор во Украина и нерезидентен висок соработник во Институтот Брукингс, верува дека долгогодишните приговори на Русија може да го попречат извозот на жито на глобалниот југ по истекот на договорот. 

„Ми се чини дека големо прашање е дали Русија ќе го блокира проширувањето и ризикува да биде видена на глобалниот југ како таа што ги блокира украинските пратки на жито“, изјави Пајфер за TRT World. 

„Иако Украина сака да се обнови договорот за жито, Русија може да има одредени резерви да го продолжи договорот“, вели Јасар Сари, експерт во Евроазискиот истражувачки центар Хајдар Алиев на Универзитетот Ибн Халдун. 

Според Чаусовски, загриженоста на Русија била разговарана за време на неодамнешната посета на генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш на Украина, што укажува на тоа дека се прават напори да се најде решение за резервите на Москва. 

„Русија има свои интереси да дозволи пратките да поминат или не, што ќе треба да се задоволи. Украина и нејзините западни покровители имаат свои интереси и цели, но може да бараат некои отстапки како што е наведено погоре“, вели Симонс. 

И покрај резервите на Москва за обновување на договорот за жито, медиумските извештаи  сугерираат  дека санкциите на Западот не се директно насочени кон рускиот земјоделски сектор. Наместо тоа, каскадниот ефект на санкциите е тој што му штети на московскиот платен, логистички и осигурителен сектор – клучните столбови на извозниот синџир. 

Улогата на Турција 

Симонс верува дека обновувањето на договорот бара многу напор и „високо квалификувана дипломатија, нешто за што Западот не е способен во оваа фаза“. Но, професорот смета дека Турција, која „ја усовршува дипломатијата“ во украинскиот конфликт, може да ги убеди двете страни да го продолжат договорот.  

„Работиме напорно за непречено спроведување и понатамошно продолжување на договорот за жито од Црното Море“, рече Мевлут Чавушоглу, турскиот министер за надворешни работи, за време на говорот на Конференцијата на ОН за најмалку развиените земји во Доха, Катар минатата недела. 

Со оглед на продолжувањето на тензиите меѓу Западот и Русија, ќе има „многу тежок процес на пазарење“ за продолжување на договорот во претстојните преговори, вели Симонс. „Моето главно разбирање е општ недостаток на доверба и непријателство што се создаде како главна пречка од која било одредена точка за пазарење“, вели професорот. 

Според Симонс, Турција има свои интереси во однос на нејзината улога како балансирачка сила во меѓународните односи, зголемувајќи го својот глобален статус на бренд како чесен посредник. Како резултат на тоа, како и минатогодишниот револуционерен договор, турската дипломатија може уште еднаш да ги убеди двете страни да се помират да го обноват договорот, вели тој. 

„Турција одигра клучна улога, заедно со ОН, во посредувањето и олеснувањето на договорот за жито, а Анкара докажа дека има доволно моќ и со Москва и со Киев за да го одржи договорот во сила речиси една година. Така, може да се очекува дека Турција ќе направи се што е во нејзина моќ за уште еднаш да го продолжи договорот“, вели Чаусовски