Одмаздничка порнографија: Жени од Балканот влечкани низ групи на Телеграм

Одмазничката порнографија ги уништува животите на жените и девојките. Но, институциите го игнорираат проблемот, а општеството сè уште одбива да ги разбере размерите на последиците. Зошто нема единствена осуда и до кога жртвата ќе биде виновна?

Како што пишува Дојче веле, неовластеното споделување експлицитни фотографии без согласност, попознато како одмаздничка порнографија, е горлив проблем во Србија. Но, освен активисти за женски и човекови права, се чини дека никој не се занимава со овој проблем. Институциите не реагираат, властите молчат, а додека во групите на Телеграм секојдневно се разменуваат фотографии од деца, жени и девојчиња, општеството главно сè уште ја префрла вината на жртвата и лежерно прашува – „па што се сликала?”

Неовластената дистрибуција и продажба на овие фотографии ја нарушува интимноста на девојките и жените, го нарушува нивниот углед во општеството и го загрозува нивното достоинство. Покрај социјалниот статус, ова може да има далекусежни последици по нивното ментално и физичко здравје. Како општеството го доживува проблемот со одмаздничката порнографија и дали го разбира степенот на нејзините последици?

Што е одмаздничка порнографија?
Одмаздничката порнографија е форма на родово базирано насилство, чии жртви во 90 отсто од случаите се жени. Европскиот институт за родова еднаквост го дефинира како порнографија без согласност, што значи онлајн дистрибуција на сексуално експлицитни фотографии или видеа без согласност на лицето прикажано на нив. Сторителите не мора секогаш да бидат (поранешни) партнери, слики може да се добијат и со хакирање на компјутери, телефони или сметки на социјалните мрежи, а целта е да и се наштети на жртвата во реалниот живот.

Соговорниците на Дојче Веле се согласуваат дека употребата на овој термин е честа и во исто време неадекватна и дека неговата востановена употреба најдобро го опишува односот на општеството кон овој проблем.

„Таа терминологија подразбира дека жената направила нешто и дека таа е одговорна за тоа, што значи дека дел од одговорноста е на неа“, објаснува Сања Павловиќ од Автономниот женски центар (АЖЦ).

Жени од Балканот влечкани низ групи на Телеграм
Тримесечното истражување на групите на Телеграм, спроведено од основачите на здружението ОснаЖене, покажа дека во овие групи, кои имаат неколку десетици илјади членови, секојдневно се разменуваат инцест, детска и одмаздничка порнографија. Ситуацијата дополнително ја влошува се почестата употреба на дипфејк – фотографии и видеа генерирани од вештачка интелигенција, каде со менување на сликата или гласот на личноста се создава лажна содржина која нарушува нечија приватност.

Николина Томашевиќ од здружението ОснаЖене вели дека и покрај ужасните докази што ги нашле, мнозинството од општеството сè уште ја обвинува жртвата, сметајќи дека таа е самата вина што фотографирала и праќала фотографии. Таа забележува дека луѓето не се свесни за психолошките и физичките последици што ваквите случаи можат да ги остават врз жртвата.

„Луѓето често ја објективизираат жртвата. Ако се работи за девојка која била облечена од глава до пети, отишла во црква, тогаш таа заслужува емпатија. Ако, пак, носела кратко здолниште, нејзиниот изглед и начин на облекување го предизвикале насилникот да реагира и таа заслужува да стане жртва“, вели Томашевиќ за ДВ.

„Потпишувам затоа што и мене ми се случи, ми го уништи животот“
Членовите на Автономниот женски центар на почетокот на годината поднесоа петиција до надлежните институции во Кривичниот законик да ја вклучат одмаздничката порнографија како кривично дело, што во Србија – за разлика од Хрватска и Црна Гора – сè уште не е случај. За неполн месец собраа повеќе од 20.000 потписи, што покажува дека дел од општеството го препознава овој проблем и бара институционални промени.

„Тоа се претежно млади девојки, средношколци, студенти – нова генерација која е свесна и не сака да страда. Во оваа група спаѓаат и жени кои го преживеале овој облик на насилство, како и млади родители, пред се родители на ќерки, кои препознаваат во каков свет растат нивните ќерки и сакаат промена“, вели Павловиќ од АЖЦ.

Но, наидоа и на бројни коментари кои ја префрлија одговорноста на девојките и жените на кои тоа им се случило, што укажува дека „не се разбира зошто е ова насилство“.

„Сржта на проблемот е омразата кон жената (мизогинија) и патријархалното воспитување поврзано со неа, но и искривеното и перверзно чувство на одговорност на повеќе нивоа на општеството“, објаснува Павловиќ за ДВ.

Таа додава дека тоа се „претежно млади или постари мажи кои сè уште веруваат дека жената не треба да биде самосвесно сексуално суштество, туку дека треба да биде достапна за да ги задоволи нивните потреби“.

Нереакција на надлежните како шаблон
Иако членовите на ОснаЖени пред неколку месеци ги предадоа сите собрани докази до надлежното Обвинителство за високотехнолошки криминал, се уште ништо не е преземено. Ова испраќа порака дека тоа не е сериозен проблем и дека, иако голем дел од општеството бара промени, „институциите одбиваат да се справат со тоа, тие го минимизираат. На тој начин им порачуваат на сите жени дека не се важни и дека нивните проблеми од рана возраст не се важни“, вели Павловиќ.

„Институциите се тромни, вкоренети во предрасуди и се составени од луѓе кои и самите се дел од општество кое живее во патријархални обрасци“, додава Томашевиќ од ОснаЖени. Уште поопасно е што општеството поради нереакција на институциите „почнува да го нормализира таквото однесување и да мисли дека нема ништо лошо во тоа што го прави“.

Што понатаму?
Павловиќ смета дека овој проблем бара институционални промени, но не само во однос на менување на законот, туку и во однос на неговата примена.

„Тоа е губење на законот што нема да се спроведува или ако жените кои го пријавуваат чинот бидат дочекани со потсмев, навреди и недоверба“, објаснува таа.

Дополнително, на општеството му е потребна „промена во дискурсот за сексуалноста – концептите на секс, сексуалност, согласност, задоволство, родови улоги, стереотипи да бидат јасни“ и дека овие теми се решаваат навремено и на начин соодветен за различни возрасти низ образовниот систем. Мислам дека ова е единствениот начин новите генерации да станат посвесни и повеќе да ги почитуваат жените“, заклучува членот на АЖЦ.