САД сакаат да го управуваат коридорот меѓу раскараните кавкаски држави
САД предложија преземање на управувањето со планираниот транспортен коридор меѓу Ерменија и Азербејџан, во обид да се обноват долго замрзнатите дипломатски разговори меѓу двете кавкаски земји, изјави американскиот амбасадор во Турција, Том Барак, за време на брифингот за медиумите во петокот.
Иако Ерменија и Азербејџан постигнаа договор за нацрт-мировен договор во март, Баку сè уште инсистира на неколку дополнителни услови пред формално да го потпише договорот. Азербејџан бара Ереван да го измени својот устав за да ги отстрани, меѓу другото, упатувањата кон азербејџанската територија.
Една од главните пречки останува таканаречениот Зангезурски коридор, кој би го поврзал главниот дел од Азербејџан со неговата енклава Нахчиван преку територијата на Ерменија. Ерменија одбива да го користи терминот „Зангезурски коридор“, тврдејќи дека има иредентистички конотации и го нарушува нејзиниот суверенитет над регионот што го нарекува Сињук.
Од друга страна, Азербејџан инсистира дека коридорот не смее целосно да биде контролиран од Ерменија, изразувајќи загриженост дека на Ереван не може да му се верува дека ќе обезбеди непречен пристап. Исто така, Ерменија категорично ја отфрла можноста за префрлање на контролата врз рутата на која било трета страна.
Коридорот долг 32 километри стана значајна пречка во постигнувањето траен мир меѓу Ерменија и Азербејџан.
„Тие се расправаат за 32 километри пат, но тоа не е тривијална работа. Трае веќе една деценија – 32 километри пат. И потоа Америка се вмешува и вели: Во ред, ние ќе го преземеме. Дајте ни 32 километри пат под закуп од сто години и сите можете да го користите“, им рече Барак на новинарите за време на брифингот одржан во Њујорк.
Турција првично ја предложи идејата
Изјавите на Барак претставуваат прва официјална потврда дека администрацијата на Доналд Трамп понудила управување со коридорот преку приватен американски оператор, кој би послужил како неутрален гарант.
Неодамнешниот извештај на Карнеги фондацијата сугерира дека планот е моделиран според претходен предлог на Европската Унија, според кој американска логистичка фирма би била задолжена за управување и надгледување на транспортот на стоки по должината на коридорот, при што податоците транспарентно би се споделувале со сите страни.
Во извештајот се вели дека предлогот се потпира на преседани од меѓународен мониторинг во сепаратистичките региони на Грузија и има за цел да одговори на барањата на Баку за цврсти и долгорочни безбедносни гаранции, а воедно да се зачува суверенитетот на Ереван над коридорот.
Во меѓувреме, Турција тивко го повикува Баку да го потпише мировниот договор, потсетувајќи ги азербејџанските претставници на промената на регионалната динамика. Регионален извор запознаен со преговорите изјави за Middle East Eye дека Турција првично ја предложила идејата приватна компанија, одобрена од двете страни, да управува со коридорот.
„Сепак, ерменската страна бараше компанијата да работи и на страната од Нахчиван на коридорот, што беше неприфатливо за Баку“, рече изворот.
Конфликтот меѓу Ерменија и Азербејџан датира од војната во Нагорно-Карабах во 1993 година, кога ерменските сили го зазедоа спорниот регион, признат од Обединетите нации како дел од Азербејџан, по распадот на Советскиот Сојуз.
По крвавата шестнеделна војна кон крајот на 2020 година, Азербејџан започна воена операција за враќање на Нагорно-Карабах во септември 2023 година, што доведе до прекин на огнот. Повеќето етнички Ерменци избегаа, а самопрогласената република беше официјално распуштена на 1 јануари 2024 година.
Процесот на нормализација на односите меѓу Турција и Ерменија е тесно поврзан со очигледниот мировен договор меѓу Ерменија и Азербејџан.
Турските власти ја гледаат Ерменија како клучна врска во таканаречениот среден коридор А, кој директно би ја поврзал Турција со Централна Азија. Турските компании се заинтересирани и за потенцијални инфраструктурни проекти во Ерменија.
И покрај противењето од Баку, турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган минатиот месец беше домаќин на ерменскиот премиер Никол Пашинјан, што беше прва официјална посета на ерменски лидер на Турција.
