„Секоја ноќ слушаме пукање преку границата“: Дали се подготвува нов конфликт меѓу Ерменија и Азербејџан?

Мештаните во селото Хнацах во Ерменија веќе неколку ноќи се плашат од огнено оружје од правецот на позициите што ги држат азербејџанските војници, кои се наоѓаат на само неколку километри од нивните куќи, пишува Ројтерс.

Куршумите редовно ги погодуваат куќите, иако, според локалните жители, досега никој не е повреден. Азербејџан негира дека неговите војници пукале преку границата и ги обвинува ерменските војници за кршење на прекинот на огнот.

„Многу е напнато бидејќи имаме деца дома, најмалите и постарите лица“, рече Каро Андрањан, 66-годишен пензиониран механичар.

На сто метри од неговата предна порта, на рид, се наоѓа азербејџанска воена позиција со знаме што се вее на ветрот, потсетник на близината на лутиот соперник Ерменија. Силно милитаризираната граница од 1.000 километри е затворена од почетокот на 1990-тите.

Земјите водеа две големи војни во изминатите 40 години, дестабилизирајќи го Кавказ, регион низ кој минуваат важни нафтоводи и гасоводи до Европа, а кој е стратешки важен за Русија, Иран и Турција.

Зголемените тензии по должината на границата го зголемуваат ризикот од нови судири меѓу Ерменија и Азербејџан додека се приближуваат кон клучна точка во тешкиот мировен процес, изјавија двајца експерти за Ројтерс.

Во март, двете страни објавија дека се согласиле за нацрт-мировен договор што би можел да биде потпишан во 2026 година, зголемувајќи ги надежите за помирување. Нацрт-договорот бара двете страни да одредат заедничка граница и бара од Ерменија да го измени својот устав пред Азербејџан да го ратификува договорот. Но, оттогаш, извештаите за прекршување на прекинот на огнот по должината на границата се зголемија, по месеци релативен мир.

Андрањан рече дека сметал дека ноќната пукотница имала за цел да ги заплаши мештаните и малата ерменска воена единица стационирана таму. Селото – кое, според пописот, имало околу 1.000 жители – полека се празнат бидејќи локалните жители стравуваат од обновен избувн на конфликт.

Иако од минатата година нема смртни случаи на границата, редовно се пријавуваат инциденти со прекугранична пукотница. Повеќето обвинувања од март, кои опишуваат пукотници и повремена штета на имот, доаѓаат од Азербејџан против Ерменија.

Двете страни постојано ги негираат обвинувањата за прекршување на прекинот на огнот. Конфликтот што тлее решително се сврте во корист на Азербејџан од 2020 година, бидејќи земјата богата со нафта и гас ја врати територијата изгубена во 1990-тите и постепено ја врати контролата врз отцепениот регион Нагорно-Карабах, каде што етничките Ерменци воспоставија де факто независност по распадот на Советскиот Сојуз. Во 2023 година, Азербејџан го врати целиот Карабах, предизвикувајќи масовен егзодус на 100.000 етнички Ерменци во Ерменија.

Американскиот државен секретар Марко Рубио минатиот месец пред Конгресот изјави дека постои „реална опасност“ од војна меѓу двете земји. Тој рече дека САД сакаат Азербејџан „да се согласи на мировен договор што не вклучува инвазија на соседната земја, Ерменија“.

Азербејџанскиот претседател Илхам Алиев, кој е на власт од 2003 година, во јануари изјави дека Ерменија претставува „фашистичка закана“ што треба да се уништи.

Ерменските власти постојано инсистираат дека нема да има војна. Во говорот минатиот месец, премиерот Никол Пашинјан рече дека двете земји нема да се вратат во војна, „и покрај сите расправии и провокации“.

Најјужната ерменска покраина Сјуник е во центарот на спорот и таму се случија повеќето прекршувања на прекинот на огнот.

Суникс го одделува главниот дел од Азербејџан на исток од азербејџанската енклава Нахчиван на запад. Исто така, претставува клучен трговски пат за Ерменија до Иран, со кој се граничи на југ.

Од 2020 година, Азербејџан бара Ерменија да му обезбеди коридор низ Суниците кон Нахчиван. Баку изјави дека преминот ќе остане ерменска територија, но со минимална контрола од главниот град, Ереван.

Некои азербејџански претставници, исто така, сугерираа дека јужна Ерменија е историски азербејџанска територија, иако официјално не поднеле територијални претензии.