Се заканува недостиг на дизел ширум светот
Цените на суровата нафта на светските берзи растат од крајот на јуни кога се тргуваше по цена од 70 до 75 долари за барел.
Повеќето аналитичари сметаат дека цената ќе надмине 100 долари за барел до крајот на годината, а тоа би можело да ја искомплицира ситуацијата со инфлацијата во ЕУ и во САД.
Состојбата со дизелот е уште полоша. Најверојатно ќе избие глобален недостиг, а со месеци цената на дизелот расте побрзо од цената на суровата нафта. Ефектот врз сопствениците на дизел возилата е само мал дел од проблемот бидејќи движењето на цените на дизелот се прелева во целата економија, пишува Индекс.
Цените на дизелот ширум светот растат, Русија забрани извоз
Недостигот на дизел веќе се чувствува во целиот свет преку поскапувањето на тој енергенс. На пазарот има недостиг од неколку десетици милиони барели и покрај забавувањето на индустриската активност во Кина и ЕУ. Всушност, производството сè уште не се вратило на нивоата пред пандемијата.
Русија реши да ја искористи ситуацијата, па драстично го намали извозот на таа енергија. Иако ова директно се однесува пред се на кинескиот пазар, бидејќи САД и ЕУ воведоа санкции кон Русија, дефицитот поради послабиот увоз од Русија мора да се компензира со увоз од други делови на светот. Кина е голем увозник на сурова нафта од Русија, но и на нафтени деривати како што е дизелот.
Рускиот извоз во 20-те дена од септември е за 30 отсто помал во однос на истиот број денови во август. Во четвртокот Кремљ отворено објави дека воведува рестрикции за извозот на дизел со цел да се стабилизираат цените на горивата на домашниот пазар. Беше најавено дека ќе биде привремено, но не беше даден точен или приближен датум кога ќе може да се укине забраната за извоз.
Белорусија, Казахстан, Ерменија и Киргистан се изземени од забраната, но не и Кина. Од официјалното соопштение на Кремљ може да се прочита дека мотивацијата лежи во тоа што и самата Русија има проблеми со поскапувањето на горивата. Според пишувањата на руските медиуми, земјоделците се пожалиле на високите цени за време на жетвата во август.
Самата Русија има проблем со поскапувањето на дизелот, иако го извезува по пониска цена
Поради растот на цените на светските берзи и слабеењето на рубљата, цената на дизелот во самата Русија веќе со месеци расте. Иако суровата нафта и нејзините производи ги продава со голем попуст, поради санкциите што и се воведени, таа го следи и трендот на раст или пад на светските цени.
Намалувањето на производството на сурова нафта од страна на главните извозници од Блискиот Исток има поголемо влијание на пазарот на дизел отколку на пазарите за други рафинирани нафтени деривати бидејќи нивната „потешка“ сурова нафта произведува поголем дел од дизелот кога се рафинира.
Саудиска Арабија го намали производството на сурова нафта за еден милион барели дневно и најави дека нема да го зголеми барем до почетокот на 2024 година. Истовремено, Русија најави дека ќе го намали извозот за 300 илјади барели дневно, што исто така ќе се спроведува до почетокот на следната година.
Производството на дизел во САД е помало отколку пред пандемијата
Проблемите со дизелот не се само од геополитички карактер, т.е. последиците од одлуките на ОПЕК и Саудиска Арабија за намалување на производството и одлуката на Русија да го забрани извозот. Има проблеми на самиот Запад.
Според извори од самата индустрија, одржувањето на рафинеријата вообичаено се врши во овој дел од годината. Ова бара намалување на капацитетот или привремено затворање на производството. Друга „внатрешна“ причина е тоа што капацитетите на рафинеријата сè уште не се обновени по масовното затворање на бројните рафинерии за време на пандемијата.
Во 2019 година, имаше 132 оперативни рафинерии и три неактивни во САД. До 2020 година, бројот се намали на 125 во функција и пет надвор од работа, а тие остануваат на тоа ниво и сега. Рафинериите произведуваат повеќе видови гориво од сурова нафта, па производствениот капацитет од сите видови е намален.
Пред пандемијата се произведуваа 4,58 милиони барели дизел дневно, а во 2022 година 4,31 милиони. Во текот на оваа година е забележано одредено закрепнување, но производството и понатаму е за околу 200 илјади барели дневно помалку од 2019 година.
Според информациите од американската Администрација за енергетски информации (EIA), цената на суровата нафта изнесува приближно половина од крајната цена на дизелот. Трошоците за обработка сочинуваат една петтина од цената, а дистрибуцијата и маркетингот 15 проценти (остатокот се даноци). Токму трошоците за дистрибуција и преработка растат побрзо од растот на цената на суровата нафта. Затоа понекогаш се случува цената на дизелот да расте побрзо од цената на барел сурова нафта.
ЕУ престана да увезува дизел од Русија, најголемата европска рафинерија во дефект
Пред војната во Украина, ЕУ произведуваше најголем дел од дизелот за својата потрошувачка од руска сурова нафта во сопствените рафинерии. Но, беше и голем увозник на дизел од Русија, со учество на таа земја од над 60 отсто во вкупниот увоз на ЕУ.
Само во февруари 2023 година ЕУ забрани увоз на дизел од Русија. Дотогаш уделот на Русија во вкупниот увоз на дизел беше над 40 отсто, а во годините пред војната во Украина над 60 отсто. Оттогаш, дизелот официјално повеќе не се увезува од Русија, тој е заменет со дополнителен увоз од Блискиот Исток и САД. Додека дел од увозот од Блискиот Исток и онака може да се шпекулира дека е дизел од Русија, зголемувањето на увозот од САД не е „лажен“.
Во суштина, САД извезуваат во просек по 200.000 барели дизел дневно од мај оваа година, а производството во САД е за 200.000 барели помалку од 2019 година. Ова е алармантна ситуација, која сè уште не станала само проблем поради помалата потрошувачка на дизел во ЕУ оваа година.
Целокупната ситуација во ЕУ беше отежната со затворањето на најголемата рафинерија во Европа, Пернис во Ротердам. Во сопственост на компанијата Шел, таа обработува над 400.000 барели сурова нафта дневно. Тоа беше делот поврзан со производството на дизел кој мораше да биде затворен поради дефект во среда, на 20 септември.
Поскапувањето на дизелот создава проблем со борбата против поскапувањето и враќањето на стравувањата од стагфлација
Зголемувањето на цените на суровата нафта и дизелот ќе ја комплицира борбата против инфлацијата во ЕУ и САД. Наглото поскапување на дизелот е особено загрижувачко бидејќи е најчестото гориво што се користи во камионите, возовите и бродовите. Тоа значително влијае на трошоците за транспорт на производите, а со тоа и на крајната цена во продавниците.
Инфлацијата постепено, но постојано паѓа од крајот на минатата година, а паралелно, централните банки на САД и ЕУ ги зголемуваат каматните стапки за да ги намалат инвестициите, кредитирањето и потрошувачката. Целта е да се намали побарувачката за да се запре растот на цените.
Сето ова ќе биде џабе ако цената на суровата нафта, особено цената на дизелот вртоглаво порасне. Тогаш ќе се врати опасноста од стагфлација, ситуација во која цените растат додека економијата забавува, а невработеноста расте.
Стравот од стагфлација беше една од главните теми кај економистите во поголемиот дел од минатата година, но поради почетокот на падот на инфлацијата без влегување во рецесија, се сметаше дека тој е спречен. Новиот раст на енергенсите го враќа стравот од истовремен раст на цените и пад на економијата.
На пример, додека цената на суровата нафта Брент (главната светска цена по која се споредуваат другите) беше околу 80 долари за барел на крајот на минатата година, цената на суровата нафта од Урал, по која најголемиот дел од оваа енергија се произведува во Русија се продава, беше 50 долари.
Во меѓувреме, државата во Русија ги принуди компаниите да не продаваат со толку голем попуст, со цел попустот од 30 долари за барел да се намали на 20 долари за барел. Политиките беа главно успешни, па во моментов Русија продава сурова нафта по цена од 15 долари пониска од светската цена.
Саудиска Арабија и ОПЕК намерно го намалија производството
Цените на дизелот и другите сурова нафта растат и поради намалувањето на производството на сурова нафта што го спроведуваат Саудиска Арабија и земјите од ОПЕК, меѓународната организација на земјите извознички на нафта. Дополнителна причина е недостатокот на рафинерски капацитет во светот, проблем што постои уште од пандемијата.
