Дали Германија навистина се обедини во 1990 година?

Дури 20 отсто од западногерманците никогаш не биле во Источна Германија

Кога се случи обединувањето, западногерманците наеднаш изгубија интерес за сè уште сиромашниот исток на земјата. Има и политички меѓу германскиот исток и запад: истокот е конзервативен, западот е либерален. Дури 20 отсто од западногерманците никогаш не биле во Источна Германија.

Триесет години по обединувањето, Германија се соочува со сè понеизвесна геополитичка средина, неодамна напиша Фајненшл Тајмс: „Германското повторно обединување на 3 октомври 1990 година беше триумф на либералната демократија, но поредокот што ја натера Германија да процвета сега исчезнува“.

Во Германија денес, 3 октомври се слави како национален празник – како потсетување на денот кога во 1990 година се обединија две држави: Германската Демократска Република (Источна Германија) и Сојузна Република Германија (Западна Германија).

Германија повторно се обедини четири децении по поделбата што беше резултат на поразот во Втората светска војна. Една година претходно, во 1989 година, се урна Берлинскиот ѕид. Во невиденото стампедо од стотици илјади граѓани, исчезна еден од најголемите симболи на Студената војна: симбол на политичката, воената и идеолошката поделба на Истокот и Западот, на два блока, капиталистички и социјалистички, на чело со двајцата водечки светските сили – СССР и САД. Но, на негово место, сега никнуваат нови ѕидови низ целиот свет и се појавуваат нови поделби.

Во превирањата, социјалистичкиот блок набрзо престана да постои, а наводно заврши и Студената војна, или така изгледаше. На ова му претходеше договор меѓу американскиот претседател Роналд Реган и советскиот лидер Михаил Горбачов.

Еден од важните настани во тие денови беше почетокот на преговорите меѓу Источна и Западна Германија, кои завршија со договорот за обединување. Обединета Германија не стана држава наследничка, туку само продолжение или продолжување на Западна Германија.

Наместо да се зборува за обединување, би било попрецизно да се каже дека Западна Германија едноставно ја анектираше Источна Германија во 1990 година. Така, проширената Германија го задржа своето место во меѓународните организации, вклучително и Европската економска заедница (денешна Европска унија), Обединетите нации и, пред сè, НАТО.

Доверливост на Горбачов?

Во меѓународната политика, Горбачов сакаше „подобрување на односите со Западот“. Ова беше причината за распаѓањето на Варшавскиот пакт, растурањето на Источниот блок и обединувањето на двете Германии. СССР се откажа од комунизмот, а потоа самиот се распадна. За разлика од Варшавскиот пакт, НАТО не беше распуштен, туку продолжи да се шири кон исток.

Во 1999 година НАТО започна агресија против суверена земја – Сојузна Република Југославија, во 2007 година го поддржа отцепувањето на Косово од Србија. Денес НАТО е де факто учесник во војната во Украина.

Документите од Националната безбедносна архива на САД, кои неодамна беа декласифицирани, покажуваат дека Горбачов, по распаѓањето на Варшавскиот пакт, не барал никаков писмен договор со западните земји, пред се со САД, за непроширување на НАТО на исток. Дали е тоа само наивност или лековерност на Горбачов?

Почнувајќи од 1990 година, Горбачов доби само усни гаранции од американските и европските лидери дека НАТО нема да се прошири кон исток. Ниту една педа на исток“, изјави тогаш американскиот државен секретар Џејмс Бејкер.

Бејкер го убеди Горбачов дека „битно е не само за Советскиот Сојуз, туку и за другите европски земји да имаат гаранции дека, доколку Соединетите Држави го задржат своето присуство во Германија во рамките на НАТО, воената јурисдикција на НАТО нема да се прошири кон исток или преку милиметар“.

Конечно, на 31 мај 1990 година, американскиот претседател Џорџ Буш му рече на Горбачов: „Ние немаме намера, ниту во нашите умови, на кој било начин да му наштетиме на Советскиот Сојуз. Затоа се залагаме за обединување на Германија во НАТО“.

Во врска со вклучувањето на источноевропските земји во Алијансата, британскиот премиер Џон Мејџор во 1991 година му рекол на Горбачов: „Ништо од тоа нема да се случи“. Но, тоа се случи.

На крајот, останува уште едно прашање: дали Германија навистина се обедини во 1990 година? „Не е така“, призна новинарот на „Дојче веле“, Каи Александер Шолц, „бидејќи за траумите на Источните Германци никогаш не се разговарало сериозно и тие ја изгубиле својата земја“.

Генерации Германци израснаа во различни светови – во Западна или Источна Германија. Источногерманците се разбудиле преку ноќ во друга земја, со различни правила непознати за нив. Кога се случи „обединувањето“, Западните Германци изгубија интерес за сè уште сиромашниот исток на земјата. Има и политички разлики меѓу германскиот исток и запад: истокот е конзервативен, западот е либерален. Дури 20 отсто од западногерманците никогаш не биле во Источна Германија.

Германскиот „пресврт“, како што подоцна беа наречени настаните кои претходеа на анексијата на ГДР, за многу Источни Германци значеше невработеност – секој втор ја загуби работата. Западот, кој само оддалеку изгледаше убаво и привлечно, се покажа како прилично сурово, конкурентно општество и идеализираната слика за него набрзо почна да исчезнува.

Нешто поинаква слика за настаните од октомври 1990 година даде германскиот весник „Франкфуртер Алгемајне Цајтунг“, кој се состои од сведочењето на самите Германци. Книгата која содржи 157 сведоштва е создадена на иницијатива на весникот „Јунге Велт“.

Како што забележа една анонимна германска домаќинка: „Остануваат само уште неколку часа до обединувањето. Смешно е што цел свет не гледа, а јас не гледам ништо историско во сето ова. Дојде конечната разделба со ГДР и таа разделба е некако тажна“.

Како што напиша работникот во германската пошта: „Не можам да бидам среќен, се чувствувам осамено и ранливо“. Понекогаш мислам дека сум во мал брод среде разбранувано море. Каде одам сега? Никаде пристаниште“.

„На полноќ сите имавме чаша вотка „Горбачов“ во рацете“, се сеќава медицинската сестра. „Сакавме да пееме, кога од лентата се појави стара химна. Имав грутка во грлото, а на крајот почнав да плачам“.

„ГДР повеќе не постои, сега сме Германија“, призна една домаќинка. „Но, не гледам причина за славење“. Си легнав околу 22 часот и спиев низ обединувањето“.

Сега сме Германци, обединети граѓани, странци, здружени: без имиња и лица, беспомошни“, заклучува учителката.