КАКОВ СВЕТ НЕ ЧЕКА ДО 2050 ГОДИНА: Токму кога човештвото ќе го достигне својот популациски врв, може да се случи она ОД ШТО СИТЕ СЕ ПЛАШАТ (ФОТО)

Континуираното уништување на природата ширум планетата до средината на овој век ќе резултира со големи шокови во резервите на храна и вода за пиење, исчезнување на уникатни видови и губење на пејзажи клучни за човечката култура и слободно време, предупредуваат научниците.

Ако човештвото не ги исполни своите обврски за справување со петте главни двигатели на загубата на природата, критичните природни системи би можеле да пропаднат до 2050 година, исто како што се предвидува дека човечката популација ќе достигне врв.

Британски Гардијан контактираше со водечките научници, домородните лидери и еколозите ширум светот и ги праша што мислат за последиците од неактивноста врз губењето на биолошката разновидност до средината на овој век. И покрај тоа што милиони растителни и животински видови се соочуваат со закана од исчезнување, како и шумски пожари, поплави и екстремни временски услови влошени од климатската криза, зачувувањето на природата сè повеќе станува дел од културните војни кои беснеат во многу земји и ја поттикнаа опозицијата на многу политики за заштита на животната средина.

Бесконечно уништување на екосистемот

Ако не се преземе акција до средината на векот, може да дојде до исчезнување, брзо ширење на инвазивни видови (кои често носат нови болести), загадување со пластика од големи размери, намалување на популацијата на риби и исчезнување на шумите, предупредуваат експертите од сите континенти. Според Црвената листа на IUCN, повеќе од една четвртина од сите растителни и животински видови проценети во длабочина за зачувување се изложени на ризик од исчезнување.

– Ме исполнува со болка да го гледам бескрајното уништување на природните екосистеми во мојата татковина Бразил. Од дождовните шуми на Амазон и Атлантик до грмушката Серада, дрвјата кои се дом на безброј инсекти и орхидеи, почви преполни со печурки и микроорганизми и земјиште населено со јагуари и тукани со милениуми брзо исчезнуваат. Предизвикувачите на губење на биолошката разновидност се реални и секој може да ги види. Науката нуди моќни решенија, но времето истекува – изјави Александре Антонели, научен директор во Кралската ботаничка градина во Кју, Лондон.

За да се спротивстави на потенцијалната загуба, истражувањата покажуваат дека човештвото мора да работи на обновување на природата низ целата планета, да усвои поеколошки земјоделски практики, да ја намали потрошувачката на месо, да го запре ширењето на инвазивните видови и драматично да ја намали употребата на фосилни горива.

На самитот за биолошка разновидност во COP15 минатиот декември, владите се согласија за 23 цели, вклучително и враќање на 30% од деградираните копнени, водни, крајбрежни и морски екосистеми на планетата. Досега, владите не успеаја да исполнат ниту една од нивните самонаметнати цели за губење на природата, а експертите велат дека тоа треба итно да се промени.

Сандра Мирна Дијаз, аргентинска биолог која беше ко-претседавач со Проценката на состојбата на планетата за 2019 година на Програмата за животна средина на ОН, рече дека „во текот на изминатите 50 години, најзначајниот двигател на загубата на биолошката разновидност е промената на користењето на земјиштето“.

– Доколку овие трендови продолжат во наредните децении, здравјето на почвата најверојатно дополнително ќе се влоши поради ерозијата од интензивните едногодишни култури и загадувачките биоциди и засолувањето. Пропорциите на природата во директен контакт со пошироката јавност ќе продолжат да се намалуваат – рече таа.

Исчистени шуми

Истражувачите проценуваат дека во текот на изминатите 10.000 години, луѓето исчистиле околу една третина од сите шуми за да направат место за земјоделско земјиште, уништувајќи ги клучните екосистеми како што се тропските дождовни шуми, кои се меѓу најразновидните на планетата.

Но, експертите предупредуваат дека единствените сушни региони се исто така изложени на ризик. Ема Арчер, професорка по географија и наука за животната средина на Универзитетот во Преторија, вели дека „пејзажот Каро во Јужна Африка се менува, обликуван од менувањето на земјоделските системи, зголемените инвестиции во рударството и обновливите извори на енергија и климатските промени“.

– Ако не го разбереме подобро и не се справиме со начинот на кој овие различни фактори комуницираат едни со други на овој скапоцен пејзаж на биолошка разновидност – вклучително и еден од најразновидните пустински екосистеми во светот – резултатите ќе бидат сериозни – рече Арчер.

Последиците од промената на користењето на земјиштето често се меѓусебно поврзани со другите двигатели на загубата на биолошката разновидност, предупредува Кристијан Хулиао од домородното население на Бразил, амазонско Панкарару:

– Доколку не ги преземеме неопходните активности за зачувување на биолошката разновидност, иднината на светот и на нашиот народ може да се опише со еден збор – пустина – рече Хулијао.

Амазон може да стане пустина

– Бразилскиот Амазон, каде што живее мојот народ, ќе стане пустина доколку глобалниот економски систем продолжи да дава приоритет на експлоатацијата и профитот пред здравјето на нашата планета и луѓето. Ако веднаш не го промениме сегашниот развој, тоа ќе биде крај на нашите знаења, практики и традиции од кои зависат животните, растенијата и климата – изјави таа за Гардијан.

Во октомври, експертска проценка на ОН предупреди дека инвазивните видови станаа проблем вреден повеќе милијарди долари, кој се очекува да се влоши доколку не се преземат соодветни мерки. Најмалку 3.500 штетни инвазивни видови се регистрирани на глобално ниво, распространети преку човековото патување и трговија и играат сè поголема улога во природните катастрофи како што се смртоносните шумски пожари на Хаваите во август.

Анибал Пошар, професор по шумарство на Универзитетот во Консепсион, кој помогна во спроведувањето на експертската проценка на ОН, рече дека до 2050 година Чиле „ќе ја изгуби својата еколошка уникатност и ќе биде помалку погодно за природата и луѓето“ ако ништо не се преземе. Околу една четвртина од биолошката разновидност на Чиле не може да се најде на друго место на Земјата благодарение на природните бариери како што се пустината Атакама, Андите и Тихиот Океан.

Бројот на инвазивни видови може да се удвои

Инвазивните видови станаа закана за тоа, рече Пошар:

– Прекумерните инвазивни странски видови ќе ги заменат уникатните локални екосистеми, предизвикувајќи исчезнување на некои автохтони видови, особено оние ендемични на Чиле, додека бројот на други значително ќе се намали – рече тој.

Хано Зебенс од Центарот за биодиверзитет и истражување на климата Зенкенберг во Франкфурт рече дека поради затоплувањето на климата и ширењето на инвазивните видови, животните кои носат болести би можеле да стигнат до нови екосистеми во Европа.

– Континуираното затоплување поради климатските промени ќе овозможи видовите носители на болести, како што е тигрестиот комарец, да се шират низ Европа – рече тој.

Ако ништо не се промени, процени Зебенс, бројот на инвазивни видови во Европа се очекува да се удвои до 2050 година.

Во Северна Америка, без засилени мерки за биосигурност, инвазивните видови ќе го загрозат здравјето на луѓето, домашниот биодиверзитет и економијата, предупреди професорот Питер Стет, кој беше ко-претседавач со проценката на ОН за инвазивните видови повеќе од четири години.

– Инвазивните треви ќе продолжат да придонесуваат за горење и шумски пожари; крајбрежните инвазии дополнително ќе го загрозат риболовот; климатските промени веројатно ќе го прошират опсегот на зебра школки и други освојувачи во Големите езера кон север, а постои особена загриженост за ранливоста на Арктикот поопшто. Целиот овој екосистем ќе се промени без интензивирање на контролните напори – објасни Стет.

„Сè поголем дел од населението ќе биде одвоено од природата, физички и психички“

Истражувачите проценуваат дека на луѓето би им требале 1,7% од планетата Земја за да ја одржат нивната сегашна стапка на потрошувачка. Со оглед на тоа што се потребни повеќе ресурси за транзиција кон зелена енергија, експертите велат дека рударските компании мора да најдат нови методи за експлоатација кои ќе ја минимизираат штетата врз природата.

д-р. Чарлс Барбер, виш советник за биолошка разновидност во Светскиот институт за ресурси (WRI), изјави за Гардијан дека „транзицијата кон зелена енергија ќе ги турне рударите во последните засолништа на биолошката разновидност во следните 25 години. Тие минерали ќе бидат ископани, ни требаат. За да избегнеме катастрофа на биолошката разновидност, треба да развиеме начини на рударство кои се далеку поразлични од денешните еколошки и социјално деструктивни методи – рече Барбер.

Унај Пасквале од баскискиот центар за климатски промени рече дека растот на населението и урбанизацијата би можеле да извршат дополнителен притисок врз ресурсите доколку не се управуваат правилно, додавајќи дека правилното управување треба да обезбеди дека има простор за природата во урбаните области.

– Повеќе од две третини од предвидената популација од десет милијарди луѓе ќе живеат во градовите до 2050 година. Ова ќе ги зголеми потребите за енергија за управување со растечката сложеност на урбаниот метаболизам. Градовите, исто така, ќе ја зголемат побарувачката за експлоатација на природните ресурси, со сериозни ризици за здравјето на екосистемот. Се поголем дел од населението ќе се одвои од природата, физички и психички – рече Пасвал.

– Ако веднаш не дејствуваме ефективно за заштита и подобрување на урбаната биолошка разновидност, веројатно ќе видиме уште поголеми човечки страдања, особено најранливите урбани жители во светот – додаде Пасквал.

Колапс на рибарството

По децении на прекумерен риболов на видови клучни за човечката исхрана, неколку експерти го посочуваат колапсот на рибарството како закана, особено со оглед на ризиците од глобалното затоплување.

д-р. Жан-Марк Фроментен од институцијата за заштита на морето UMR Marbec истакнува дека „без решителна акција, продуктивноста на океаните, а со тоа и уловот на риби во светот, нагло ќе се намали поради затоплувањето на морската вода и поголемата киселост предизвикана од климатските промени. Овој пад ќе биде особено сериозен во тропските океани, каде дивите риби се од суштинско значење за безбедноста на храната на локалните крајбрежни заедници – рече Фроментен.

Суреанџел Випс Јуниор, претседател на пацифичката нација Палау и копретседател на Високиот панел за одржлива океанска економија, рече дека светот може да научи од обичаите на неговата земја.

– Традицијата на Палау, одржливата практика на паузирање на риболовот за да се надополнат залихите, ги нахрани нашите генерации. Глобалната соработка е клучна. Мерките за одржливост во рамките на нашата ексклузивна економска зона не можат да ја гарантираат способноста на светот да обезбеди храна, воздух и вода – рече тој.

Акумулацијата на пластика, хемикалии, пестициди и вештачки ѓубрива во природните екосистеми се издвојува како закана за биолошката разновидност која бара итна акција, велат експертите.

Д-р. Маркус Ериксен, ко-основач на Институтот 5 Gairs, кој работи на намалување на загадувањето со пластика, вели дека акцијата е клучна за да се избегне поплавување на клучните екосистеми со повеќе отпад.

– Кога ја објавивме нашата глобална проценка за микропластиката во светските океани, во просек од 170 трилиони честички, откривме и алармантен и растечки тренд. Тој број лесно може да се зголеми четирикратно до 2050 година, веројатно надминувајќи го капацитетот на системите на Земјата да се справат со тие нивоа на загадување, рече Ериксен.

Тој продолжи.

– Ова укажува на важноста на силен глобален договор на ОН за загадување со пластика, за кој сега се разговара. Не можеме да го рециклираме нашиот излез од оваа збрка – заклучи Ериксен.

Закана за подземните води

Федерико Маги од Универзитетот во Сиднеј рече дека „околу три милиони тони пестициди се користат на светските култури и полиња секоја година за контрола на несаканите растенија, габи и бактерии“.

– Од оваа количина применета на полињата, 82% биолошки се разложува на поедноставни молекули кои во моментов не се целосно карактеризирани во однос на нивните ефекти врз животната средина и биодиверзитетот. Од останатите, 10% остануваат во почвата, додека 8% се мијат со вода – рече Маџи.

Остатоците од пестициди ја одржуваат својата суштинска функција, рече Маги, „намалувајќи ја биолошката разновидност каде и да се транспортираат, намалувајќи ја популацијата на дождовни црви, водоземци, опрашувачи и многу други организми кои не се целни“.

Џејмс Далтон, директор на Глобалната програма за води на IUCN, рече дека влијанието на човечкото загадување се гледа и под земја, во подземните води во светот.

– Водата користиме и често не ја враќаме таму од каде што дошла, што значи дека не ги обновуваме подземните води со вишок вода што сме ја извадиле и не ја искористиле. Ја загадуваме водата што ја користиме, а некои од тие загадувачи се враќаат во земјата. Ова потоа полека се инфилтрира во нашето идно снабдување со вода – понекогаш трајно. Во САД имаат загадена подземна вода која никогаш не може да се исчисти (мислам на Ерин Брокович) – вели Далтон.

Тој додава дека „иднината носи тешки избори“.

– Ни треба многу подобро регулирање на користењето на подземните води; далеку построги контроли на загадувачите и мониторинг на загадувачите; треба да оставиме некои области на планетата ослободени од развој на копно за да ги заштитиме водните ресурси – рече Далтон.

Иако климатските промени претставуваат директна закана за човештвото, тие исто така претставуваат голема закана за делови од животот на Земјата, често на непредвидени начини, предупредуваат истражувачите.

Хенри Хакинен, постдокторски соработник на ЗСЛ Институтот за зоологија објаснува дека „морските птици во Европа веќе се соочуваат со многу проблеми – инвазивните предатори, мешањето во риболовната опрема и птичјиот грип сериозно им се закануваат на нивната популација, меѓу многу други закани“.

– Но, сега и нашите мориња се затоплуваат, а тоа предизвикува голема промена во начинот на функционирање на морските екосистеми. Многу морски птици се потпираат на овие ладни водни видови, особено за време на сезоната на парење, и ако нивната храна исчезне, ќе исчезнат и морските птици –

„Во цела Африка гледаме надеж за нов пат“

Хуан Лукас Рестрепо, генерален директор на „Алијансата за биодиверзитет меѓународен“, предупреди дека климатската криза може да претставува голем предизвик за идното снабдување со храна во Јужна Азија:

– Климатските промени ќе продолжат да бидат главниот двигател на промените на екосистемот во Јужна Азија во наредните децении. Зголемувањето на температурите, долготрајните суши и екстремната клима веќе го менуваат природното живеалиште во кое растат многу видови култури, со негативни ефекти врз приносите и безбедноста на храната. Ова е голема закана за еколошката, социјалната и економската одржливост во регионот. Доколку продолжи овој тренд, ќе ја ограничи достапноста на храната и ќе ги зголеми цените на храната, што ќе резултира со зголемување на неухранетоста – посочува Рестрепо.

Сузан Чомба, директор на Одделот за клучни пејзажи за Африка во WRI, рече дека управувањето со заканите што ги носи климатската криза за Африка и нејзините екосистеми ќе има меѓународни последици.

– Светот не може да ја реши кризата со глад, ниту климатската криза без Африка. Денес се соочуваме со совршена бура: речиси 60% од обработливото земјиште на континентот е деградирано. Над 280 милиони Африканци гладуваат. Сушите и циклоните предизвикани од климата ги бришат развојните придобивки направени во изминатите децении. Ова ќе им наштети на економиите на земјите и ќе десеткува еден од нашите најголеми потрошувачи на јаглерод, басенот на Конго – рече Чомба.

Таа продолжи.

– „Надежта лежи во 33 милиони мали фармери кои произведуваат повеќе од 70% од храната на континентот и ја извезуваат. Од Нигер до Кенија, овие фармери прават големи чекори, враќајќи го деградираното земјиште во продуктивни фарми кои одгледуваат здрава храна, богата со биодиверзитет , и затоа главните потрошувачи на јаглерод Гледаме надеж за нов пат низ цела Африка – заклучи Чомба.