Од омилен до непријател број 1 – Знаете ли кој е човекот десно од Тито? Му беше кум на Броз, жареше и палеше во Југославија, но тогаш една грешка скапо го чинеше

Се до падот бил втор човек на државата.

Затвореник и главен полицаец, кум на Тито и партиски елиминиран, човек кој со децении молчеше, а чиј погреб се славеше – сето тоа беше Александар Лека Ранковиќ, пишува Би-би-си.

Во Втората светска војна е еден од првите борци, а неговата повоена кариера одела по нагорна линија – бил втор човек на државата до 1966 година и Брионискиот пленум.

Потоа, поради обвинувањата дека го прислушувал Тито и „излегува од патот“ на Партијата, бил разрешен од сите функции.

„Митот дека Ранковиќ бил соборен како Србин ме потсетува на она што се спомнува во Хрватска дека усташите во Блајбург биле убиени затоа што биле Хрвати, не биле – убиени затоа што биле усташи“, вели историчарот Хрвоје Класиќ.

„И тој не беше разрешен затоа што беше Србин, меѓу другото го соборија Србите, но беше разрешен затоа што не се вклопуваше во политиката“, додава професорот по историја на Филозофскиот факултет во Загреб. Ранковиќ, вели, пред се бил комунист и голем Југословен.

Противник на национализмот

„Тој човек не беше српски националист, но беше еден од најголемите противници на српскиот национализам, чиј брат и сопруга беа убиени од четниците, кои најнесебично се бореа по војната и учествуваа во заробувањето на српските националисти“, вели Класиќ.

Ранковиќ ја водеше акцијата за апсење на четничкиот војвода Дража Михаиловиќ, кој беше осуден на смрт за соработка со окупаторот.

Кога Ранковиќ почина од срцев удар 17 години по неговото разрешување, тој беше погребан во Белград со државни почести, при што десетици илјади луѓе извикуваа „Да живее Леко“, „Стани Леко“, но на семејството не му беше дозволено да одржи говор.

За погребот на Ранковиќ Класиќ прочитал и во документите на Службата за заштита на уставниот поредок (СЗУП), политичко тело кое известувало до државниот врв за безбедносните предизвици како што се национализмот, несоодветните пароли на стадионите или други закани за државата. која постоела речиси во сите тогашни републики.

Изразуваа симпатии кон него

„Во нивните извештаи од август 1983 година, се проценува дека на погребот на Александар Ранковиќ се собрале над 100.000 луѓе, „значителен број од нив јасно изразиле сочувство кон него со своето однесување, кое го надмина вообичаеното изразување на почит и истото се претвори во политичка манифестација“, цитира Класиќ.

Се наведува и скандирање на името на Ранковиќ, аплауз при споменување на неговите заслуги и огорченост при укажување на неговите грешки и раскол со линијата СКЈ.

„Брионискиот пленум е многу важен настан поради неколку причини, бидејќи ја отвори вратата за економски и социјални реформи, кои никогаш не беа целосно реализирани“, вели Класиќ.

„Со тоа започнаа некои процеси кои ја позиционираа Југославија меѓу Истокот и Западот, беа воведени некои пазарни закони, но државата сепак беше важен играч“, додава тој.

Идејата беше процесот на децентрализација да се спроведе и економски и политички, односно државата да не биде главна во процесот на одлучување и во сопственоста на капиталот. Некои го заговараа, некои се спротивставија.

Тито се скрши

„Ранковиќ беше перципиран како клучна фигура која се спротивстави. Пресметката со него беше пресметка со поддржувачите на тој правец на развој. Тито пукна, иако не беше најдоследен во либерализацијата на општеството, и реши да удри во главата“, вели Класиќ.

Најважниот резултат од падот на Ранковиќ е „пресекувањето на крилата“ на УДБА, кој во некои делови стана паралелна влада, што е највидливо на Косово, вели Класиќ.

„Од 1945 до 1966 година Ранковиќ и ОЗНА и УДБА под негова контрола владеат со Косово на многу суров начин, без разлика што таму мнозинството е албанското население. Односот е полн со недоверба, што го покажува собирањето оружје во 1956 година на Албанците, прислушувањето на нивните интелектуалци, учители, студии на албански беа отворени во Приштина дури во 1969 година“, вели Класиќ, повикувајќи се на документи од српското раководство.

„Во тој период Косово го напуштаат 400.000 Албанци“, додава тој.

Со падот на Ранковиќ дојде до смена на генерации – на власт во републиките првпат дојдоа дел од комунистичките интелектуалци, кои својот кредибилитет не го градеа на Сутјеска и Неретва, туку на факултетите, пишува Би-би-си.

Зошто беше сменет?

Ранковиќ од 1963 до 1966 година беше потпретседател на државата, а таму ќе биде обвинет за прислушување на Тито и Брионискиот пленум, каде што ќе биде ослободен од сите функции.

Како што можете да прочитате овде, неговата политичка активност траела до 1966 година, кога во канцеларијата на Тито биле пронајдени уреди за прислушување. Наводно, самиот Тито ги открил уредите за прислушување во неговата резиденција во Ужичка бр. 15 во Белград, во неговата канцеларија и во собата на сопругата. Кој точно ги пронашол овие уреди никогаш не е откриено. Тито веднаш ја известил политичката и воената елита дека е прислушуван и дека за тоа се виновни Службата за државна безбедност (УДБА) и нејзиниот прв човек Александар Ранковиќ. Формирана е комисија за расветлување на случајот.

Така се роди „Аферата Ранковиќ“ или „Аферата прислушување“. Крсте Црвенковски, претседател на Извршниот комитет на ЦК на СКЈ, извести дека навистина имало прислушување на канцеларијата на Маршалот. Тито закажал седница на Извршниот комитет, која се одржала на 16 јуни 1966 година. На крајот на седницата тој закажа пленум на Бриони каде се разоткри „аферата Ранковиќ“. Пленумот имаше задача да расправа за озвучувањето и прислушувањето на функционери, злоупотребите и деформациите на УДБ. На 30 јуни во Бриони пристигнаа членови на ЦК, а следниот ден се одржа пленумот.

На Бриони се појави обвинетиот Александар Ранковиќ. Му се слошило под голем притисок, а лекарот констатирал благ срцев удар. Сесија IV на Брионискиот пленум започна на 1 јули 1966 година во хотелот „Истра“. Седницата ја отвори Тито, по што беше прочитан официјалниот извештај на Истражната комисија за случајот Ранковиќ. Ранковиќ зборуваше многу малку, делуваше збунето и не се бранеше. По долга дискусија, пленумот донесе одлука веднаш да пристапи кон реорганизација на органот на државната безбедност, со цел да се прилагоди на промените во општеството и системот на самоуправување, да се исклучи Светислав Стефановиќ, министерот за внатрешни работи на Србија од ЦК на СКЈ и да го разреши од должноста член на Сојузниот извршен совет, да ја прифати оставката на Александар Ранковиќ на функцијата член на ЦК на СКЈ и на Извршниот комитетна Централниот комитет и да ја прифати неговата оставка до Сојузното собрание од функцијата потпретседател на Републиката, бидејќи неговата политичка одговорност за работата на органите на државната безбедност е таква што тој повеќе не можеше да остане и да ги извршува овие функции.

После тоа, на седницата на ЦК на српската Комунистичка партија на 15 септември 1966 година, на предлог на Спасенија Цане Бабовиќ, пленумот му предложил на ЦК на српската Комунистичка партија Александар Ранковиќ да биде исклучен од Комунистичката партија. На почетокот на октомври 1966 година Ранковиќ бил исклучен и од Сојузот на комунистите на Југославија.

Кога Тито починал во 1980 година, Ранковиќ присуствувал на погребот и положил венец.