Симболот на последната Штафета го најави крвопролевањето!? Мистеријата на Денот на младоста 1987 година, никој не знае зошто го направија тоа!? (ВИДЕО)

Денес е 25 мај, ден кој во поранешна Југославија масовно се прославуваше како Ден на младоста и роденденот на Јосип Броз Тито. Иако Тито официјално е роден на 7 мај, 25 мај се слави како негов роденден. Централната манифестација секогаш се организираше на поранешниот стадион на ЈНА во Белград, каде слетот на младоста го изведуваа пионери, младинци и припадници на сите гранки на армијата и морнарицата од цела Југославија.

По тој повод, на Тито му беше врачувана штафета на младоста, која секој пат тргнуваше од различно место и од друга република, но секогаш беше масовно пречекана низ градовите на поранешна Југославија.

Младинската штафета на Тито по правило му ја врачија најдобрите младинци и девојки, заедно со честитка со желби за долг живот и добро здравје.

Носењето на траело траело 42 години, до 1987 година. По смртта на Тито, штафетата ја примаа претседателите на тогашниот Сојуз на социјалистичката младина на Југославија.

Скандалите што ги придружуваа подготовките за Денот на младоста во 1987 година и, како што се испостави, последната младинска штафета, и денес се раскажуваат со неверување. Се започна кога дизајнерското студио „Нови колективизам“ од Љубљана се пријави на тогашниот сојузен конкурс за идејно решение на штафетата и плакатот за Денот на младите и – победи.

Нивниот постер беше копија на нацистичкиот плакат на Германецот Ричард Клајн, на кој Ариевец држи знаме со свастика. Него го замениле со петокрака, а знамето со југословенската тробојка и ги отстраниле преостанатите симболи на Третиот Рајх, а германскиот орел бил заменет со гулабица. Според зборовите на еден од уметниците, Роман Урањек, нивниот плакат им се допаднал на генералите и другите претставници на тогашниот еднопартиски режим.

„Нашиот постер за Денот на младоста е автентична ретро-авангарда. Тоа е цитат, но нашите цитати никогаш не се во нивната чиста форма. Ние би ја поврзале нацистичката уметност, на пример, со руската авангарда или со социјалистичкиот реализам – во секој случај, со нешто што е сосема различно во пристапот. Во постерот за Денот на младоста, Ричард Клајн го поврзавме со елементи од Триглав до Плечник, а сето тоа го искомбиниравме во согласност со нашиот јазик на изразување, а тоа предизвика параноична реакција на тоталитарна култура“, рече Урањек и додаде:

„Добро се сеќавам дека еден генерал рече дека му е мило што на плакатот има мускулест млад човек, а не некоја апстракција. Навистина им се допадна и се поистоветуваа со него. Но, кога беше откриена референцата, се појавија проблеми“.

А проблемите започнаа на крајот на февруари 1987 година, кога читателот на белградска „Политика“, инженерот Никола Грујиќ, испрати писмо до весникот во кое предупредува на сличноста меѓу нацистичката работа на Клајн и плакатот на „Новиот колективизам“.

Од друга страна, штафетата била изработена во форма на купе, со осум прстени, кои ги симболизирале републиките и покраините. Требаше да стои на држач во кој имаше видео касета со порака, држачот требаше да потпира на четири нозе, а целата композиција да стои на постолје во форма на СФРЈ. Не само што беше многу незгодно за носење, туку поради тие четири нозе, многумина потсети на хоклица. На сите им беше неверојатно како авторите не завршиле во затвор.

Времето истекуваше, а скандалот стануваше се поголем и поголем. Но, со таа штафета не можеше да се продолжи, па повторно се ангажираше словенечкото студио, но овој пат „Маркетинг дело“. Интересно е и тоа што никој од дизајнерскиот тим не одговараше за провокативниот плакат, а познатиот читател на „Политика“ Никола Грујиќ никогаш повеќе не проговори јавно.

Новиот плакат, со звезда петокрака и зелен лист, беше под голема лупа на јавноста, па и на него беше забележана провокација. Забелешките беа различни: дека петокраката е премногу на страна, дека е помала од листот, дека бојата на листот наликува на зелената боја на домобраните, дека листот е намерно свртен надолу, дека наликува на плакатот „Словенија, моја дежела“…

Од критики не остана поштедена ниту новата штафета на Владимир Пеждирец. Беше направена од пластика, што беше преседан, бидејќи претходните беа главно од скапоцени материјали. Уметниците залудно се обидуваа да објаснат дека пластиката го симболизира футуризмот. А најмногу на „на нож“ беше дочекано дека имаше осум црвени точки на врвот на штафетата. Некои го протолкуваа како закана дека ќе тече крв во југословенските републики и покраини, други коментираа дека пластичната палка со црвени „капки“ личи на обична епрувета. Можеби најблиску до вистината беа оние кои ја споредија штафетата со играчка бидејќи во неа беше вградена диода што емитува светлина и спорните точки светкаа.

Но, времето истекуваше и тензиите беа толку високи што полека сè почна да го губи своето значење. Штафетата тргна од Триглав откако десет планинари едвај ја развирија националната тробојка на 21 март поради лошото време.

Еден неславен почеток не можеше да има подобар крај. Врвот на настанот, слетувањето на стадионот на ЈНА во Белград беше наречено „Вклучи светло“ и го изведоа 5.500 учесници. Проблеми имаше и со сценариото бидејќи, меѓу другото, песната „Стари оркестар“ на Ѓорѓе Балашевиќ беше поврзана со прозивка на сметка на колективното претседателство на СФРЈ.

Последен носител на палката беше Рајмонда Брошај, ученичка во петто одделение во ОУ „Вук Караџиќ“ од Гњилане. Рајмонда му ја предаде диригентската палка на претседателот на Претседателството на социјалистичка младина на Југославија, Хашим Реџепи, а пред тоа порача: „По патот на Тито, заедно можеме да направиме сè“.

Се одигра последното козаречко коло. Штафетата пристигна на рок концертот во салата Пионир, поздравена со громогласен аплауз и музика од групите Леб и сол, Џакарта, Зана, Валентино…

Целиот случај фрли голема сенка, не толку поради „нацистичкиот“ плакат, туку поради реакцијата која со својата ригидност го уништи целиот кредибилитет на Денот на младоста. Следната година, во 1988 година, штафетата беше укината. Потоа се одржа уште еден митинг на стадионот на ЈНА, а една година подоцна СКОЈ како организатор целосно го прекина овој традиционален настан.