Сублимирани најзначајни активности на МЖСПП од 2020-2022 година
Како еден од највисоките приоритети поставени во стратешката агенда на Владата, Министерството за животна средина и просторно планирање е цврсто посветено на исполнување на стратешките и амбициозни цели, јасно дефинирани во различни области на животната средина.
Во периодот од 2020-2022 година преземени се низа активности за реализација на инфраструктурни проекти во кои приоритет е обезбедување на водоснабдителни системи за секое населено место во државата, грижа за речните корита, изградба на пречистителни станици, воспоставување на регионални системи за управување со отпад и создавање на циркуларна економија.
Конкретно, во областа на управувањето со водите во текот на 2020-2022 година, во буџетот на Министерството се обезбедени приближно 831 милион денари за изградба на водоснабдителни системи и одржување или подобрување на постоечките системи. Додека за изградба на системи за одведување на отпадни води и фекална канализација, вклучително и финансиска поддршка за составување на документација за соодветни проекти, за истиот период во буџетот на Министерството се обезбедени приближно 991 милион денари. Само на крајот на 2022 година од буџетот на Министерството за животна средина за реализација на различни капитални проекти од областа на животната средина се обезбедени дополнителни средства и тоа: 200 милиони денари на општина Липково, 65 милиони денари на општина Дојран и 37 милиони денари за општина Кичево.
Реализирани се исклучително важни проекти, пред се во интерес и заштита на населението и обезбедување одржлив и инклузивен раст, подобрување на отпорноста на заедниците од катастрофи од поплави, како што се градежните работи за прилагодување на коритото во село Шипковица и во Боговиње.
Како значајни проекти ги истакнуваме градежните активности кои се привршуваат или се во тек, за изградба на канализациона мрежа во општина Боговиње, општина Теарце и општина Гостивар, потоа вратените средства во буџетот на општина Струга, во исто време беа обезбедени средства за изградба на колекторот Радожда-Калишти, како и средства за покривање на каналот Арачиново, додека во општина Гази Баба започнаа градежните работи за изградба на канализациона мрежа. Од буџетот за тековната година (2023), како најголеми капитални проекти, го потенцираме почетокот на работите за изградба на водоводната мрежа во општина Богданци, во вредност околу 250 милиони денари.
Исто така, за општина Берово се предвидени финансиски средства за инвестиции, повеќегодишни набавки во вредност од околу 74 милиони денари за реконструкција на филтер станицата за вода за пиење. Други што можеме да ги издвоеиме се повеѓегодишните проекти во Крива Паланка во вредност околу 15 милиони денари, Неготино околу 22 милиони денари, Сарај околу 470 милиони денари, Свети Никола околу 64 милиони денари итн.
Од Европската инвестициска банка во рамките на Финансискиот договор се обезбедени 50 милиони евра со кои ќе управува Министерството за животна средина и просторно планирање. Овие финансиски средства ќе продолжат да го поддржуваат развојот на општинската инфраструктура и ќе го стимулираат развојот на општините во државата.
Правилното, модерно и одржливо управување со отпад е предизвик за нашата земја долги години. Тоа од една страна резултираше со деградација на животната средина околу нас, но и со губење на можностите за развој на економскиот потенцијал во оваа сфера. Од тие причини, Министерството за животна средина и просторно планирање овие години се фокусираше на целосна реформа на законската регулатива од областа на управувањето со отпад, како и обезбедување на потребните инвестиции за конечно воспоставување на основната инфраструктура неопходна за управување со отпадот во нашата земја.
По усвојувањето на шест нови закони за отпад врз основа на принципите на циркуларна економија и спречување на отпадот, односно ориентирани на повторна употреба, рециклирање и преработка, на барање на Министерството за животна средина, Владата одобри отпочнување на постапката за кредитна линија од Европската банка за обнова и развој за воспоставување на регионални системи за управување со отпад во вредност од 55,36 милиони евра. Овие финансиски средства, со исклучок на Североисточниот и Источниот регион каде веќе се обезбедени средства од ИПА програмата на Европската Унија, ќе се искористат за инвестирање во основната инфраструктура во Југоисточниот, Вардарскиот, Пелагонискиот, Југозападниот и Полошкиот регион. Опфатот на инвестициските проекти опфаќа набавка на контејнери, набавка на собирни возила, изградба на претоварни станици и изградба на санитарни депонии.
Во таа насока ги издвојуваме иницијативите и заложбите на Министерството за животна средина и просторно планирање за обезбедување грант во вредност од 1,9 милиони швајцарски франци и поддршка во спроведувањето брзи мерки на депонијата Русино, вклучително и изградба на системот за управување со истекувања , поставување на вага. Спроведувањето на овие мерки, всушност, беше предуслов за формирање на Регионалното претпријатие за управување со отпад во регионот на Полог, како и услов за обезбедување дополнителен грант од 9 милиони швајцарски франци за втората фаза од проектот. од Владата на Швајцарската федерација. Неодамна беше одобрена апликацијата за грант WBIF (Western Balkans Investment Framework) со која беа обезбедени приближно 22,5 милиони евра.
Вреди да се напомене дека за прв пат од буџетот на МЖСПП, односно од надоместоците уплатени на сметката на Министерството, за разлика од претходните години каде што беа достапни најмногу 98 милиони денари, во 2023 година за поддршка на општините за составување документација за капитални проекти, односно од Програмата за инвестиции во животна средина, обезбедени се 230 милиони денари, додека од новата Програма за специјални текови на отпад се обезбедени 120 милиони денари од надоместокот за користење биоразградливи вреќи, кои ќе им бидат вратени на граѓаните за набавка на инфраструктура, односно опрема-контејнери за селекција на отпадот.
Министерството за животна средина работи интензивно и континуирано спроведува активности за валоризација и ревалоризација на заштитените подрачја и за прогласување нови заштитени подрачја. Нашата земја постигна значителен напредок во областа на заштитата на природата. Заштитените подрачја денес заземаат 13,9% од територијата на нашата држава, што ги надминува предвидувањата од 11,5% предвидени во Студијата за заштита на природното наследство изготвена за Просторниот план на државата во 2004 година. Овие активности придонесоа значаен во исполнувањето на целите на меѓународните конвенции и препораките на директивите на ЕУ. Осоговските Планини се прогласени за нови заштитени подрачја во категоријата V-заштитен предел, Водно во категоријата V-заштитен предел, Малешевијата во категоријата V-заштитен предел, Блатото Студенчишта за споменик на природата, во собраниска постапка е Законот за прогласување на Кањонот Матка за Споменик на природата, додека во тек се постапките за прогласување на Охридското Езеро за заштитено подрачје во категорија III – Споменик на природата и прогласувањето на Белчишкото Блато за заштитено подрачје во категорија IV – Парк на природата.
Го истакнуваме прогласувањето на првиот национален парк од осамостојувањето на нашата држава. Со прогласувањето на новиот национален парк Шар Планина, го добивме четвртиот национален парк во земјава, по прогласувањето на последниот во 1958 година.
Успеавме да го ставиме под заштита овој бисер на регионот и на овој начин не само да го зачуваме ова непроценливо природно богатство, туку отворивме и нови можности за одржлив социјално-економски развој, подобрување на условите за живот на жителите на областа, но и развојот и напредок на регионалната соработка. Ова веќе заштитено подрачје е поврзано со Националниот парк на Косово „Шари“, кој е формиран во 1986 година. На овој начин, оваа целина е природно поврзана со Националниот парк „Маврово“, додека во Албанија со Паркот на природа Кораб-Коритник, па заедно формираат една од најголемите прекугранични подрачја заштитени на меѓународно ниво. На крајот на 2022 година, министрите на трите прекугранични држави, Република Северна Македонија, Република Албанија и Косово, потпишаа Договор за прекугранична соработка за заштита и одржлив социо-економски развој на заштитените подрачја. Покрај заштитата, како што беше споменато погоре, целта е да се обезбеди одржливо управување со овие ресурси и обезбедување и искористување на можностите, како што е најавената стратешка инвестиција за ски-центарот Попова Шапка.
Покрај конкретни подобрувања и измени во регулативата и построги стандарди во законската рамка на воздухот, Министерството за животна средина и просторно планирање преку обезбедување финансиски средства од сопствениот буџет, грантови од Кралството Шведска и финансиска поддршка од ИПА фондовите, направи набавка на опрема и мерни инструменти со што комплетно се стави во функција Државниот систем за следење на квалитетот на воздухот и се поставија и нови станици.
Во однос на историскиот отпад, Министерството за животна средина и просторно планирање постигна напредок во подобрување на законската регулатива, каде што е создаден механизам за санација на историскиот отпад и жешките точки во земјата. Исто така, дефинирана е методологија за идентификација на контаминирани подрачја, со конкретните обврски за санација и дефинираната содржина на Планот со која ќе се спроведе оваа санација согласно светските стандарди.
Посебен успех може да се смета проектот за чистење на линданот и неговите изомери од малата депонија во ОХИС, при што беа транспортирани првите количини линдан за согорување во странство. Интензивно се работи на идентификување на други жаришта од индустрискиот отпад во земјава и обезбедување финансиски средства за нивно чистење и санација.
Што се однесува до капиталните проекти со можност за комбинирано финансирање, грантови, кредитни линии и ограничување од државниот буџет, ќе го споменеме проектот за изградба на пречистителна станица за отпадни води за град Скопје, без која влегувањето на државата во Европската Унијата. Инвестицијата е вредна 136 милиони евра обезбедени со заеми од ЕИБ и ЕБОР и грант средства во вредност од 72 милиони евра од WBIF.
Над 110 милиони евра се обезбедени во рамките на Секторската оперативна програма ИПА II за акција за животна средина и клима. Најголемите проекти што ќе се реализираат се проектот за рехабилитација и проширување на канализационата мрежа во општина Кичова, за што е во фаза на потпишување договорот за градежните работи и се очекува да започнат градежните работи. наскоро.
Кон средината на 2023 година се планира потпишување договори за изградба на пречистителна станица за отпадни води за општина Битола со капацитет за нешто повеќе од 112 илјади жители, како и за пречистителна станица за фекална канализација за општина Тетово со можноста за опслужување на над 95 илјади жители на оваа општина. Во процесот на реализација на овие два проекта, предвидена е санација и проширување на канализационата мрежа.
Во рамките на ИПА 3, Акциска програма 2022 година, предвидени се капитални инвестиции во секторот води и тоа:
– Рехабилитација/проширување на канализациона мрежа и изградба на пречистителна станица за отпадни води во Велес и Штип и поврзување на градот Виница и околните села со пречистителната станица за отпадни води – Кочани.
Имајќи предвид дека добрите политики и успешната имплементација бараат добра правна основа, беа преземени низа активности за унапредување на законодавството кое ќе биде применливо во пракса и кое ќе ги следи брзите промени и трендови во областа на животната средина. Покрај пакетот закони споменати погоре, за управување со отпад, за квалитет на воздухот во животната средина и закони за прогласување на заштитени подрачја, направени се измени на девет закони од областа на животната средина согласно новиот Закон за прекршоци со кој предвидуваа казни до дваесет пати повисоки за загадувачите. Законот за инспекција за животна средина е подготвен и стапи во сила, а предлог-законот за индустриско загадување, предлог-законот за води и предлог-законот за климатска акција се подготвени и се во постапка на одобрување.
