ТИЕ СЕ НАЈГОЛЕМИТЕ “ЛИХВАРИ“ ВО СВЕТОТ – Им должат 1,1 трилиони долари, а сега дојде часот на наплата

Земјите во развој им должат на кинеските кредитори најмалку 1,1 трилиони долари, а повеќе од половина од заемите доспеваат наскоро, објави американскиот истражувачки институт AidData по опсежна анализа на кинеските заеми ширум светот. 

AidData, институт од сојузната држава Вирџинија, го откри загрижувачкиот факт дека 80 отсто од кинеските заеми за земјите во развој се однесуваат на земји кои моментално се во големи финансиски тешкотии и не можат да ги вратат заемите, пишува CNN.

Поради тоа, двете големи кинески банки во државна сопственост се префрлија од инфраструктурни заеми на заеми за спас. т.н. кинески спасувачки заеми за земјите со низок и среден приход, и од само пет проценти во 2013 година на дури 58 проценти во 2021 година, според AidData.

Експлозијата на кинеските заеми, потсетува New York Times, се случи со иницијативата на новиот пат на свилата, преку кој се финансираа инфраструктурни проекти во земји на глобална рута важна за интересите на Кина, а во исто време се продлабочуваше политичкото влијание на Кина во светот. Некои од заемите резултираа со успешни проекти, но дел беа потрошени на скапи градежни проекти кои се покажаа како економски неисплатливи, пишува New York Times. 

AidData анализираше 21.000 проекти во 165 сиромашни и средно богати земји и веројатно е најсеопфатната ваква студија. Од кинеските кредити, според анализите на американскиот институт, време е да се наплатат 55 отсто од нив.

„Многу од овие заеми беа издадени за време на периодот на финансирање – ‘Појас и пат‘, кој започна во 2013 година и дојде со грејс периоди од пет или шест или седум години… Иницијативата за меѓународниот мораториум на долгот за време на пандемијата донесе две дополнителни години кога должниците го направија тоа и не мораа да ги враќа долговите. Но, сега приказната се менува“, изјави извршниот директор на AidData и автор на извештајот Бред Паркс за CNN.

„Во последните десет години Кина беше најголемиот официјален доверител во светот, а сега сме на точката каде што Кина е всушност најголемиот официјален наплатувач на долгови во светот“, посочува Бред Паркс.

Голем дел од заемите на Пекинг се заеми од кинеската централна банка на централните банки на земјите кои земале заеми од кинеската иницијатива „Појас и пат“. Друг голем и растечки дел од долгот доаѓа од кинеските комерцијални банки контролирани од државата, кои работат во соработка со западните банкарски групи и кои се поконтролирани.

Неплатените долгови кон Кина се дел од милијардите што земјите во развој им ги должат на другите земји, Меѓународниот монетарен фонд и приватните кредитори. Неодржливиот долг долго време е проблем за посиромашните земји. Сепак, неодамнешните економски шокови предизвикани од пандемијата со вирусот Ковид-19 и глобалниот скок на цените на енергијата и храната поради руската инвазија на Украина го направија тековниот циклус особено проблематичен.

Според New York Times, заемите главно биле со променливи каматни стапки. Како што глобалните каматни стапки се зголемија во текот на изминатите две години, сиромашните земји дознаа дека му должат на Пекинг многу поголеми исплати отколку што очекуваа.

Во раните години, 65 отсто од заемите ги даваа кинеските државни банки, особено кинеската банка за развој и банката за извоз и увоз на Кина, откри AidData. Но, соочени со многу проблематични заеми, тие ги намалија и до 2021 година овие заеми претставуваа помалку од една четвртина од кредитирањето.

Според податоците на AidData, меѓу 2014 и 2017 година, Кина обезбедила речиси три пати повеќе развојни заеми од САД. До 2021 година, Кина даваше само 30 отсто повеќе од САД.

Медиумската агенција Reuters пишува дека се сменети и примателите на кредити. Имено, во 2018 година 31 отсто од кредитите отишле во Африка. Пред две години таму оделе само 12 отсто од кредитите. Од друга страна, кредитите на европските земји се зголемија речиси за четири пати и во 2021 година изнесуваа 23 отсто од кинеските кредити.

Во Шри Ланка, пишува New York Times, е реализиран еден од политички најтешките кинески инфраструктурни проекти како дел од иницијативата „Појас и пат“: пристаниште вредно 1,1 милијарда долари во Хамбантота, град југоисточно од Коломбо, политичкото упориште на Махинда Раџапакса кој беше претседател на Шри Ланка во тоа време. Пристаништето привлече мал сообраќај. Кога проектот не можеше да ги исплати своите долгови, кинеските кредитори добија 99-годишен закуп на пристаништето и 15.000 хектари земјиште околу него.

Весник Washington Post претставува анализа на кинеските инвестиции во пристаништата и поморскиот пат. Кина обезбеди значителен удел во мрежата на глобални пристаништа кои се клучот за трговијата и слободата на поморскиот транспорт, пишува Washington Post. Амбициозната рута на Кина започнува на кинескиот брег, поминува низ Индискиот Океан до најпрометните пристаништа на Блискиот Исток и завршува во Европа. Кога Си Џинпинг го објави планот за поморскиот пат, Кина имаше удел во 44 светски пристаништа. Десет години подоцна, Кина има акции во пристаништа и терминали на сто локации во повеќе од педесет земји, истакнува Washington Post, а се нагласува дека многумина се на стратешки најважните морски патишта.

Оваа експанзија е клучна за економската моќ на Кина, но има и важни импликации за Кина како воена сила, велат експертите, од кои многумина веруваат дека ова не е случајно. Имено, кинеските пристаништа и терминали веќе се домаќини на кинески воени бродови. Еден пример е нигериското пристаниште Лагос. И на крајот на 2015 година, Кина призна дека гради воена база во Џибути, на само неколку километри од американската.

Во исто време, САД се уште е најголемата воена поморска сила, со околу 750 морски бази, пишува Washington Post. 

Сепак, овие пристаништа остануваат главен предизвик за САД. 

„Тие не се закана во случај на војна, но Кина сега е светска економска сила на море и има стратешко влијание на главните транспортни рути“, вели Исак Кардон од тинк-тенк организацијата Carnegie Endowment for International Peace – фондација за меѓународен мир.